Tôi có thể... nói thẳng với anh

- 25 -

GIẢ THIẾT

Một câu nói mà nhà phát minh, triệu phú Edison quen dùng là “giả thiết…”. Suốt đời cần cù làm việc ông đã lãnh hơn 1.000 cấp bằng phát minh. Những phát minh này không phải đột nhiên xuất hiện trong trí óc ông mà chính là kết quả của sự tìm tòi và bao nhiêu công phu thí nghiệm.
Có khi suốt hai ba tuần nhựt ông giam mình trong phòng thí nghiệm với hằng chục người phụ tá để làm lại hết cuộc thí nghiệm này đến cuộc thí nghiệm khác. Mỗi khi cuộc thí nghiệm không đem đến kết quả như ý muốn, ông chỉ nói với những người cộng sự một câu ngắn ngủn: “Giả thiết chúng ta thử làm một thí nghiệm khác”.
Và ông tiếp tục làm một cuộc thí nghiệm khác ngay, không mất thời giờ ngồi than tiếc.
Mỗi người bạn trẻ có thể dùng câu “giả thiết” này một cách hữu ích để cải thiện con người mình hoặc cuộc đời mình.
Giả thiết người bạn trẻ sẽ nói:
- GIẢ THIẾT mỗi buổi sáng tôi dành 15 phút để tập thể dục.
- GIẢ THIẾT mỗi buổi tối tôi dành riêng 10 phút để kiểm soát lại những hành vi, những tư tưởng của tôi.
- GIẢ THIẾT tôi sẽ không mất thời gian ngồi không để gièm pha, xoi bói hay chỉ trích kẻ khác mà để làm một công việc gì đó có tính cách xây dựng hơn.
- GIẢ THIẾT từ nay tôi đối với mọi người, tôi sẽ dành cho họ một nụ cười hân hoan và tôi sẽ tiếp đãi họ nồng nàn như tiếp đãi một người bạn cũ.
- GIẢ THIẾT bắt đầu từ nay tôi sẽ học thêm một ngoại ngữ, một nghề mới.
- GIẢ THIẾT mỗi tháng tôi sẽ bỏ vào quỹ tiết kiệm 50 đồng bạc rút bớt từ món tiền hút thuốc lá hoặc uống rượu v.v…

Bây giờ tôi “GIẢ THIẾT” rằng bạn sẽ bắt đầu thực hành ngay một vài “giả thiết” nói trên. Rồi bạn sẽ thâý sự ích lợi của những “giả thiết” này là dường bao.

- 26 -

NHỮNG TƯỢNG ĐỒNG CÓ BAO GIỜ BIẾT BƯỚC

Nếu tính tự trọng, lòng tự tin là những đức tính quý giúp chúng ta thành công.
Nếu nói “xem rẽ con người của mình” – nói theo tâm lý học: thói “tự ti mặc cảm” – là một trở lực đã làm cho lắm người có nhiều khả năng có thể làm nên lại trở thành người bất lực.
Thì ngược lại tính tự tôn, tự đại là những tật xấu đã làm nhiều người chậm tiến.
Tính tự tôn, tự đại rất thông thường. Có lẽ thông thường hơn người ta tưởng.
Hẳn bạn có nhớ tích chuyện ngụ ngôn:
“Một hôm, trong rừng già, một bác voi đồ sộ lần đầu tiên gặp một chú chuột bé tí tẹo. Bác voi ngạc nhiên hỏi: “Mày sao mà nhỏ nhít thế?”.
Chú tý nghe câu ấy liền vươn mình, phồng ngực lên đáp: “Nếu bác rõ, tôi vừa mới khỏi bệnh!”.
Chú chuột kia còn không nhận rằng mình nhỏ nhít thay!
Cho nên:
Khi nhà văn viết đặng cuốn sách và nghĩ rằng tác phẩm của mình sẽ bất hủ;
Khi nhà tư tưởng cho rằng chỉ có học thuyết của mình mới cứu vớt đặng chúng sanh;
Khi nhà doanh nghiệp mới “hái” đặng vài thành công vội nghĩ rằng mình đã đến nơi đến chốn;
Khi nhà nghệ sĩ đặng vài tờ báo ca tụng đã tưởng mình là “quái kiệt”;
Khi ông tiến sĩ vừa rời khỏi học đường đã dẹp qua bên mọi sách vở…
Là việc rất thông thường.
Chính cái thói tự tôn, tự đại đã làm cho nhiều người đáng lẽ cần phải học, đáng lẽ cần phải cố gắng thêm lại nghỉ ngơi.
Người tự tôn, tự đại là người TỰ ĐÚC TƯỢNG MÌNH KHI CÒN SỐNG
MÀ NHỮNG TƯỢNG ĐỒNG THÌ CÓ BAO GIỜ BIẾT BƯỚC TỚI ĐÂU!

Nếu mình ngưng bước thì không phải tất cả mọi người đều cũng ngừng bước như mình. Có nhiều người sẽ bước tới hoặc bò tới và nếu họ “vượt qua mặt mình” được thì đó cũng không phải là việc lạ.

- 27 -

KHÔNG "BỊ" MÀ CŨNG KHÔNG "TẠI"

Nhiều người có thói quen việc cớ này lẽ nọ để bào chữa những lỡ lầm của họ.
Anh đến hiệu may đặt may một bộ đồ, bộ đồ hỏng anh than phiền với chủ hiệu. Người chủ sẽ bào chữa ngay: “Xin ông cảm phiền, nhưng lỗi “TẠI”… người thợ”.
Một tờ báo mới ra mắt độc giả, trong số đầu tay còn lắm chỗ sai sót. Chắc chắn trong số tiếp theo chúng ta sẽ có dịp đọc những dòng sau đây: “ ...Trong số trước, chúng tôi nhận thấy còn nhiều khuyết điểm… “VÌ” lẽ cần ra mắt bạn đọc cho kịp thì giờ, nên…”.
Một buổi tổ chức kịch nhạc vụng về, cẩu thả, khán giả than phiền. Người tổ chức sẽ viện lẽ: “…“BỞI” những bất ngờ ngoài ý muốn của chúng tôi”.
Thói vớ lấy những tiếng “BỊ”, “TẠI”, “VÌ”, “BỞI” ấy đã đặng thông dụng trong các giới. Đành rằng thói viện lẽ, thác cớ ấy do bản năng tự vệ phát ra, nhưng một khi bản năng tự vệ ấy đi xa quá thì nó chứng tỏ một tâm hồn nhút nhát, hay trốn tránh trách nhiệm. Để diễn tả ý trốn tránh hình phạt người Anh, Mỹ dùng một từ ngữ: “Passing the buck”, tưc là “trút hết trách nhiệm”.
Xét kỹ ra viện lẽ, thác cớ là một cách nói dối trá hình. Mà người quen nói dối không thể gây lấy sự tín cẩn của bất cứ ai.
Chúng tôi nhớ tích chuyện sau đây, thuật lại lúc thiếu thời của ông B. Franklin. Một hôm ông lỡ làm gãy đổ một cây đào sai trái mà cha ông rất quý. Khi người cha gọi đến hỏi, ông chỉ trả lời bằng một câu vắn tắt: “Phải, chính con đã làm gãy đổ cây đào”. Ông ta đã có can đảm nói thực, ông ta đã có can đảm nhận lấy trách nhiệm; về sau dân chúng bầu ông lên ngôi tổng thống, sự tin cẩn của dân chúng đã đặt rất đúng chỗ vậy.
Nếu bạn muốn sống một cách “đắc lực”, muốn mưu đồ việc cả bạn đừng bao giờ thừa nhận sự viện lẽ, thác cớ của một ai, và trước hết bạn phải tự mình loại những tiếng “BỊ”, “TẠI”, “VÌ”, “BỞI” rất tai hại cho sự tiến thủ.
Bởi người quen dùng những từ ấy sẽ không còn biết nhiều cố gắng để làm một công việc gì tận thiện, tận mỹ hoặc đến nơi đến chốn cả.

Chỉ có những người DÁM GÁNH LẤY TRÁCH NHIỆM mới xứng đáng nhận những trách vụ cao cả trong xã hội.

- 28 -

HAI GIỜ QUYẾT ĐỊNH TRONG ĐỜI NGƯỜI

Một nhà giáo dục nói: “Tương lai của người bạn trẻ tùy thuộc vào những gì họ đã làm trong hai giờ quan trọng nhứt trong ngày”. Và cũng theo ông: Hai giờ quan trọng này là NHỮNG GIỜ NHÀN RỖI SAU BUỔI LÀM VIỆC.
Không bị lệ thuộc bởi người chủ hoặc bị ràng buộc bởi công việc làm ăn, họ hoàn toàn làm chủ những giờ này. Cứ xem cách họ sử dụng những giờ tự do này chúng ta có thể đoán đặng tương lai của họ.
Lúc ở tỉnh, tôi có quen một người bạn làm giáo viên. Anh bạn này mê cờ tướng hơn mê nhân tình. Mỗi chiều sau giờ tan buổi học anh liền tạt qua nhà một người Tàu có tiếng là cao cờ để xem đánh cờ và học thế cờ. Quả nhiên mấy năm sau anh nổi tiếng về cờ tướng ở một tỉnh. Sau mười năm, vừa rồi có dịp gặp lại anh. Anh vẫn là tay vô địch cờ tướng nhưng… cũng vẫn là một giáo viên ở một tỉnh nhỏ.
Cũng vừa rồi, tôi có dịp đọc tiểu sử của ông Graham Bell người đã phát minh ra máy điện thoại, thấy kể lại: Lúc mới xuất thân ông làm giáo sư ở một trường dạy người mù. Mỗi ngày sau giờ dạy học ông đi đến xưởng điện khí để học tập và quan sát về ngành này. Vùi đầu trong một xưởng thợ đâu phải là một lối giải trí? Nhưng cũng nhờ đó mà mấy năm sau ông chế ra máy điện thoại và tự địa vị một giáo sư trong bóng tối, ông đã nổi danh lại giàu tiền bạc vì có người đã mua cấp bằng phát minh của ông với số bạc 200.000 anh kim.

Như anh thấy, nhà giáo dục trên đã rất có lý. Nếu chúng ta dùng thời giờ nhàn rỗi để HỌC… CHƠI thì chúng ta sẽ nổi tiếng chơi giỏi. Trái lại nếu chúng ta dùng thời giờ đó để HỌC… MỘT ĐIỀU GÌ ĐÓ ÍCH LỢI THIẾT THỰC thì nó cũng sẽ đem lại cho chúng ta những kết quả thiết thực.

- 29 -

THỜI GIỜ "CHẾT"

Một hôm đến văn phòng một nhà doanh nghiệp, tôi thấy treo trên tường ở sau bàn giấy và ngay mặt chỗ khách ngồi một tấm bảng nhỏ có kẻ mấy dòng chữ AI CŨNG CÓ THỂ KIẾM LẠI ĐẶNG 1.000 ĐỒNG BẠC ĐÃ THUA LỖ, NHƯNG AI CÓ THỂ TÌM LẠI ĐẶNG 1 PHÚT ĐÃ TRÔI QUA.
Phải, thời giờ quý hơn tiền bạc. Nhưng chúng ta thường sợ mất một hai trăm bạc hơn mất một hai tiếng đồng hồ.
Mất năm phút ở đây, ba phút ở đó, mỗi dịp mỗi lúc chúng ta để hao hụt đi một ít thời giờ quý báu. Nhưng vì số ít oi nên chúng ta thường không chú ý đến. Đôi khi chúng ta cũng chú ý đến nhưng rồi lại viện lẽ: “Có hề gì rồi chúng ta sẽ làm việc gấp đôi để chuộc lại những thời giờ đã phí phạm ấy”. Song, rồi công việc lại chồng chất và chúng ta quên hẳn cái việc ráng sức làm bù lại và giờ phút cứ trôi đi mà chúng ta không làm đặng điều gì cả. Thời giờ không sinh sản là thời giờ chết.
Năm cũ gần tàn, có khi nào anh chịu khó tính lại mấy năm qua anh đã mất hết bao nhiêu thời giờ vì những thời giờ chết ấy chăng? Chắc là không, vì có ai lại chịu mất thời giờ để làm cái công việc ấy.
Nhưng nào, chúng ta thử làm cái công việc ấy xem.
Một người khác hẹn anh 10 giờ đến, anh gác tất cả công việc để đợi khách, nhưng 10 giờ 5 phút đã qua khách chưa tới: thời giờ chết.
Nể nang anh em, anh để họ kéo đi ngồi quán cà phê để bàn về vấn đề Triều Tiên hay việc nội các mới của Pháp, những vấn đề mà chúng ta không thể giải quyết: thời giờ chết.
Nằm thả mộng tính việc lập các công ty hàng hải, lập ngân hàng, toàn những chuyện “lấp biển vá trời” trong khi mình chưa có “một đồng trinh”dằn túi: thời giờ chết.
Mất thời giờ để bình phẩm, chỉ trích hoặc giận ghét kẻ khác: thời giờ chết.
Mất cả một buổi tối để đọc một quyển sách nhảm nhí không bổ tâm cũng không bổ não: thời giờ chết.
Đại để đó là một tí dịp để chúng ta phí phạm thời giờ.
Trong tuần này, chúng ta thử chú trọng một cách đặc biệt về những khoảng “thời giờ chết” ấy và thử tìm ra cách nào để chẳng còn một giây phút nào không sinh lợi cả, để dụng thời giờ một cách triệt để, một cách đắc lực.
Có hai cách để biến cải những “thời giờ chết” ấy thành những “thời giờ sống”, có sinh sản:
Phải có một bảng dùng thời giờ mỗi ngày, mỗi tuần, mỗi tháng đã thảo trước.
Luôn luôn có dự bị sẵn trong đầu những việc có thể làm bất luận ở đâu (đọc sách hữu ích, thảo chương trình làm việc, ghi lại những ý kiến hay thoáng qua trí óc) và có thể làm mà không cần thời giờ phát động , nghĩa là có thể làm ngay không mất thời giờ “sang số”. Nghĩa là trong mình luôn có sẵn một cuốn sổ tay, một cây bút chì, một cuốn sách. Mỗi khi trong bảng thời giờ hằng ngày bị gián đoạn bởi một khoảng “thời giờ chết” chúng ta lập tức trám vào những công việc thay thế ấy.
Nhặt mót ở đây một vài phút chẳng đáng là bao, nhưng suốt năm chúng ta sẽ thấy chúng ta đã làm thêm đặng bao nhiêu việc.

NẾU BẠN YÊU ĐỜI BẠN ĐỪNG PHUNG PHÍ THỜI GIỜ VÌ LÀ NÓNG CỐT CỦA ĐỜI SỐNG. Câu kết này không phải của chúng tôi mà chính là của một người đã sống một cách “đắc lực” và đã thành công, ông: B. Franklin.

- 30 -

NGÀY QUA, NGÀY MAI VÀ NGÀY NAY

Có người hay tiếc rẻ những gì đã qua. Họ mơ cái thời xưa êm ả mà những người dân hiền lành chỉ biết cam sống theo một định mệnh mà họ cho rằng bất di bất dịch. Họ luyến tiếc cái tuổi thanh xuân mà họ đặng may mắn có cha mẹ ấp ủ trong nhung lụa. Trong những câu chuyện, họ thường xen vào một câu “Anh còn nhớ chăng, cái thời xưa đẹp ấy”.
Ngược lại có những người sáng suốt chỉ biết có NGÀY MAI. Họ bị ánh sáng của tương lai thu hút: Thấy xa, nhìn rộng họ quên hẳn NGÀY QUA, có thể hy sinh cái NGÀY NAY để xây dựng cái NGÀY MAI. Nhà tư tưởng, nhà nghệ sĩ, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp đi tiền phong trong địa hạt của họ đều làm việc cho NGÀY MAI. Thế hệ ngày nay có thể hắt hủi họ, nhưng chắc chắn thế hệ ngày mai sẽ hưởng thụ những cố gắng của họ. Nhà văn hào A. Maurois nói: Người siêu nhân khác người thường ở chỗ: họ biết tạo ra tương lai là thế.
Nhưng thưa bạn, những bậc siêu nhân trên đời này hiếm lắm. Thường hơn, chúng ta chỉ còn có một bàn đạp chắc chắn là lấy đà mà hoạt động: NGÀY NAY.
Một lỗi lầm thường ngày của tuổi trẻ là hay xem thường NGÀY NAY. Người bạn trẻ hay nghĩ rằng những công việc to lớn, những cái gì đáng làm đều thuộc NGÀY MAI. Còn NGÀY NAY là tầm thường, là không đáng kể nên họ không làm gì cả.
Thực tế hơn, nhà văn hào Anh J. Ruskin cho khắc vào phiến đá hai chữ: “TO DAY” (NGÀY NAY) và đặt nó trên bàn viết để mỗi ngày ông ta có dịp chiêm nghiệm về bổn phận của mình là làm xong những công việc của NGÀY NAY. Một thi nhân Hy Lạp thời xưa cũng đã viết “CARPE DIEM” để khuyên chúng ta hãy biết cách dùng đầy đủ ngày hôm nay.
Làm tất cả những gì chúng ta có thể làm ngày hôm nay tức là xây đắp tương lai một cách thực tiễn.

NGÀY QUA không còn ở trong tay chúng ta. Nhưng NGÀY MAI chắc chắn là những gì chúng ta đã làm trong NGÀY HÔM NAY vậy.

Phạm Cao Tùng

Tôi có thể... nói thẳng với anh

- 31 -

Một đức tính khác mà nhà trường quên dạy chúng ta là đức tính IM LẶNG. Trong lớp học, khi ông thầy đang giảng bài mà học trò nói chuyện xầm xì hoặc cười đùa ra tiếng thì ông thấy lấy cây thước gõ nhịp xuống bàn và quát lên “IM”. Chúng ta chỉ biết phải im lặng để chú ý lời thầy nói. Ông thầy ít khi giảng nghĩa về đức IM LẶNG và đạo đức của nó.

Tuy đến ngày nay khoa học mới tìm ra cách đo lường cường độ của tiếng động bằng bao nhiêu décibel, và y học mới nhận rằng sự ầm ĩ, sự náo động có hại cho sức khỏe. Vì thế ở những đô thị lớn hằng năm nhà chức trách lập ra tuần lễ “IM LẶNG”. Nhưng từ ngàn xưa người ta đã hiểu và nhận thấy giá trị của đức IM LẶNG. Nhiều dòng tu như dòng Chartreux, Trape, Carmel buộc các tu sĩ giữ “IM LẶNG” như một răng giới. Những bậc đạt sĩ thời xưa dạy cho những người muốn thụ giáo câu châm ngôn: HIỂU BIẾT, BIẾT MUỐN, DÁM LIỀU và IM LẶNG, mà pho tượng con quái vật đầu người hình thú hiện còn nằm giữa sa mạc gần Le Caire thủ đô Ai Cập là một biểu tượng. Cánh phượng hoàng, một loài chim quen bay liệng trên trên cao chỉ sự HIỂU BIẾT, đầu người đàn bà chỉ LÝ TRÍ và Ý CHÍ, vuốt chân sư tử chỉ đức DÁM LIỀU, hong con bò rừng, một loài thú khỏe mạnh nhưng điềm đạm chỉ đức IM LẶNG.

Thời xưa không có tiếng ầm ĩ của máy móc, nhưng chúng ta quen nói rất nhiều để chẳng nói điều gì cả. Cứ nghe diễn văn của các nhà chính trị ngày nay thì rõ. Nói ít, nghe nhiều; làm nhiều, nói ít, khoa học đắc lực khuyên chúng ta như thế. Kiềm chế đặng đôi môi không phải là bước đầu mà chính là một trong những bước khó khăn nhất trong việc rèn tập đức tự chủ. Những người chỉ huy, những tay lãnh đạo có tài đều nói ít.

Sự im lặng trong hành động: Tránh những cử chỉ rối rít vô ích; không hấp tấp, hối hả trong khi làm việc và làm việc trong im lặng, đó cũng là biết làm việc một cách đắc lực.

Sự im lặng trong trí tưởng tượng: Loại khỏi óc tưởng tượng những tư tưởng vẩn vơ, những mộng ảo rất đẹp nhưng vẫn là mộng ảo, đừng ấp ủ trong đầu những kỷ niệm êm đềm nhưng vô bổ. Chỉ “tư tưởng bằng hai tay” là tư tưởng một cách thiết thực. Tư tưởng để hành động.

Sự im lặng của dục vọng: Đề nén đặng tiếng gào thét của căm hờn, của căm thù, bóp nghẹt nổi tiếng thúc giục của tham lam, của lòng dục là kỳ công cao quý nhất mà một người có thể làm. Có làm chủ đặng mình mới mong làm chủ đặng người, làm chủ lấy cuộc đời.

Sự im lặng trong nghịch cảnh: Đừng than van kể lể khi gặp sự khó khăn, hoặc bạ ai cũng toan trút bầu tâm sự. Như vậy có ích gì? Người ta có thể chia sớt nỗi lo của bạn nhưng không ai giúp bạn giải quyết những nỗi khó khăn ấy đâu.

“Cười đi, thiên hạ đồng tình

Khóc than bạn sẽ một mình khóc than”.

Tất cả những thứ IM LẶNG đó đòi hỏi chúng ta ít nhiều can đảm tinh thần. Bù lại, luôn luôn nó có mang đến cho chúng ta những lợi lộc về vật chất: THÀNH CÔNG; hoặc về tinh thần: SỰ YÊN TĨNH CỦA TÂM HỒN.

Nhưng có phải thời bây giờ tiếng ầm ĩ của máy móc, tiếng gào thét của dục vọng làm át mất tiếng nói của LƯƠNG TRI mà con người ở thế kỷ hai mươi này đã chinh phục đặng tạo vật nhưng lại chưa chinh phục nổi HẠNH PHÚC CHUNG cho nhân loại?

Không phải vô cớ mà những bậc đại nhân thời xưa đã ghi đức IM LẶNG vào câu châm ngôn.

Và cho đến bây giờ khoa học đắc lực cũng không dạy gì khác hơn:

- HIỂU BIẾT – MUỐN BIẾT.

- DÁM LIỀU và… IM LẶNG.

- 32 -

NHÀ TRIỆU PHÚ BỊ CHỨNG BỆNH NGHẸT THỞ

Mấy lúc gần đây, bỗng thấy trong người có những triệu chứng bất thường: Nằm nhà thì thôi mà hễ lúc nào tra bộ âu phục vào để đi đâu, thì nội trong một giờ sau bỗng thấy dường như bị nghẹt thở, máu xông lên đầu, trong cổ ngứa ngáy, bắt ho hen.
Thói thường, nhà giàu đức tay cũng bằng ăn mày đổ ruột, không để mất thì giờ ông bèn đến nhờ một y sĩ khám bệnh.
- Ông thấy khó thở, nặng đầu, thường ho khúc khắc?
- Vâng, đúng thế.
- Phổi ông suy, ông nên tạm gác bỏ lại hết công việc nhà, vào dưỡng nằm độ một tháng, để tôi theo dõi căn bệnh và điều trị.
- Tôi xin vâng lời ông.
Hôm sau, nhà triệu phú đã có mặt trong dưỡng đường. Người ta rọi phổi, thử đàm, thử máu ông, người ta tiêm thuốc bổ, người ta bắt ông ăn nhiều bít tết còn rướm máu. Và linh diệu thay, ngay hôm đầu nằm trong dưỡng đường ông đã thấy nhẹ thở, hết ho hen. Tuy thế ông vẫn tuân lời bác sĩ đợi đến ngày thứ 25 mới về, trong mình nhẹ nhõm vì đã thoát khỏi bệnh.
Về đến nhà, ông mau thay đồ đi thăm bạn bè quyến thuộc. Nhưng quái lạ, vừa xuống khỏi thang lầu, ông lại thấy chứng bệnh cũ trở lại, vẫn nghẹt thở, máu xông lên đầu, trong cổ ngứa ngáy, lại ho hen…
Những bạn thân ông bàn: đã chịu tốn tiền chạy chữa thì phải tìm cho trúng thầy, chữa tuyệt căn, tại sao không sang Pháp nhờ những vị giáo sư trứ danh điều trị.
Thế là nhà triệu phú ta lại bay sang Pháp. Ở Paris giáo sư danh tiếng không hiếm. Ông chọn một địa chỉ có tiếng nhất.
- Ông thấy khó thở, nặng đầu, thường ho khúc khắc?
- Vâng, đúng thế.
- Phổi ông yếu.
- Vị bác sĩ của tôi bên cũng đoán như ông.
- Nhưng dưỡng bệnh chưa đủ, theo tôi, phải mổ để lấy bớt một lá phổi hư, ông mới khỏi hẳn bệnh.
- Nếu khoa học đã phán như thế, tôi đâu dám cãi.
Rồi ông vào bệnh viện. Và cũng như lần trước là ngay hôm đầu vào bệnh viện tự nhiên ông không còn thấy những triệu chứng bất thường nữa. Tuy thế ông vẫn ngoan ngoãn nằm đúng theo lời của bác sĩ dạy. Rồi vị giáo sư hợp lực với ba vị lương y phụ tá mổ ngực ông ra để thẻo bớt một lá phổi. Hai tháng sau, vị giáo sư mới ký giấy cho ông ra khỏi bệnh viện.
Ông hớn hở, nhẹ nhàng về phòng thay đồ mới để đi dạo phố cho biết xứ lạ quê người. Nhưng quái lạ, đi chưa đến đầu phố, chứng bệnh cũ đã trở lại: ông thấy khó thở, trong cổ ngứa ngáy, ho khúc khắc.
Ông bắt đầu ngờ vực tài năng của vị giáo sư. Ông trộm nghĩ: giáo sư ấy chưa chắc đã là Hoa Đà tái thế. Xưa nay người ta đã chẳng đồn: Phải sang Thụy Sĩ mới gặp những y sĩ chuyên trị bệnh phổi? Giàu như ông, bay từ Sài Gòn sang Pris còn đặng thay là từ Pháp sang Thụy Sĩ. Ngày hôm sau, ông đã có mặt tại phòng mạch của một vị giáo sư có tiếng nhất kinh đô Thụy Sĩ.
Lớp tuồng cũ lại diễn. Vị giáo sư gõ xương, gõ ngực, rọi phổi, thử máu, thử đàm, rồi lại cũng câu nói cổ điển.
- Ông thấy khó thở, nặng đầu, thường ho khúc khắc?
- Vâng, đúng thế.
- Ông là người đàn ông, tôi biết ông có thừa can đảm, tôi nói sự thật để ông hiểu: phổi ông yếu.
- Ông đoán chắc phải đúng, trước giờ tôi đã đi xem nhiều bác sĩ, họ cũng không nói khác.
- Nhưng đoán bệnh là một việc và chữa bệnh là một việc khác. Theo bệnh trạng của ông, chích thuốc dù là thuốc tiên cũng không thấm vào đâu cả. Ông phải chịu mổ để tôi cắt bớt một lá phổi, họa chăng ông mới có thể sống thêm đôi ba năm nữa…
Nhà triệu phú toát mồ hôi, nói không nên lời song cũng gượng gạo đáp:
- Nhưng thưa ông, tôi vừa bị mổ và người ta đã cắt bớt của tôi một lá phổi rồi. Bây giờ ông đòi mổ nữa thì tôi lấy gì để thở?
- Khứng hay không khứng đó là quyền của ông. Nếu ông không khứng thì tôi cũng có bổn phận mách cho ông biết để ông liệu lo mà thu xếp việc nhà: ông chỉ còn sống độ ba tháng nữa là cùng.
Hai lớp áo của nhà triệu phú đã thấm ướt mồ hôi, ông thấy lành lạnh ở xương sống nhưng rồi cũng trấn tĩnh để tự nhủ:
- Chỉ còn sống đặng trong ba tháng nhưng chắc chắn sống cũng còn hơn là “đánh cầu âu” với mạng sống để chịu mổ thêm lần nữa.
Ngày hôm ấy, ông quay về Paris… để tận hưởng ba tháng chót trong đời mình. Ông vào hãng kéo một chiếc Hotchkiss mui kính để đi trong những hôm trời mưa, kéo thêm một chiếc Cadillac mui sập để đi trong những hôm trời tốt. Sáng, chiều, mỗi tối ông đi ăn ở những chỗ sang trọng nhất. Quần áo sắm đầy đủ, cà-vạt chất đầy rương: ông đã quyết chơi ngông, mỗi buổi thay một bộ đồ cho đến ngày xuống lổ. Nhưng một hôm ông sực nhớ chưa đặt may áo sơ-mi.
Ông bèn vào một hiệu may có tiếng nhất Paris ở phố Rivoli.
- Tôi cần dùng nhiều áo sơ-mi, ông chọn hộ tôi thứ hàng nào tốt nhất.
- Xin ngài cho tôi biết rõ ngài cần dùng nửa tá hay một tá?
Nhà triệu phú bỏ bài toán trong đầu: mỗi ngày: 2 chiếc; 3 tháng: 90 ngày, phải có 180 chiếc sơ-mi mới đủ mặc.
- Ông cho tôi 15 tá vậy. Giá cả bao nhiêu cũng đặng, miễn may thật đẹp.
- Chúng tôi vẫn biết, đối với khách phong lưu như ngài, giá cả là phụ thuộc, nhưng nếu muốn có chiếc sơ-mi khéo, ít nhất ngài cũng cho phép tôi đo lấy kích tấc của ngài, mời ngài sang phòng kế bên đây.
Viên cai cắt vừa đo vừa hô to cho viên thư ký ghi vào sổ:
- Vạt trước dài 75, vạt sau dài 80, vòng kích 90, vòng cổ 40…
Đến đây nhà triệu phụ chặn ngang:
- Ông đo lầm chăng? Vòng cổ tôi chỉ có 38 phân thôi.
- Thưa ngài, chúng tôi có thể lầm, song sợi thước dây thì chắc chắn không thể lầm. Đây chúng tôi xin đo lại để ngài xem tận mắt, có phải vòng cổ ngài đo đặng 40 phân?
- Mắt tôi có thể lờ song trí nhớ của tôi vẫn chưa mờ, tôi đã nói với ông là vòng cổ của tôi chỉ có 38 phân. Xin ông nhớ cho, đâu phải là lần đầu tiên tôi mặc áo sơ-mi.
- Thưa ngài, chúng tôi đâu dám nghĩ rằng ngài lãng trí, song với 30 năm kinh nghiệm trong nghề như chúng tôi có thể quả quyết rằng: vòng cổ của ngài đo đặng 40 phân. Nếu chúng tôi theo ý ngài khoét vòng cổ chỉ có 38 phân, thì thưa ngài, lúc mặc áo sơ-mi vào độ khoảng một giờ sau ngài sẽ thấy… nghẹt thở, máu xông lên đầu, ngứa ngáy trong cổ họng và ho khúc khắc…
Đây chỉ là một câu chuyện tiếu lâm tân thời, người ta thường thuật lại với nhau sau buổi ăn để cùng nhau cười xòa. Nhưng nếu suy nghĩ kỹ, chúng ta sẽ nhận thấy nó còn hàm súc một triết lý về đời sống rất hay.

Chúng ta đã chẳng thường khi nhận thấy nhiều triệu chứng bất thường trong tâm hồn? Chúng ta lo âu, sợ sệt, phiền muộn, giận ghét, oán thù. Chúng ta tức mình, giận người, ghét đời. Chúng ta thường đau khổ, chúng ta đau khổ đã nhiều.
Và chúng ta cũng như nhà triệu phú kia, cũng muốn tìm biết nguyên nhân của những nỗi đau khổ ấy để diệt trừ nó đi. Song chúng ta lại cũng giống như những y sĩ trong truyện tiếu lâm tân thời nói trên, chỉ lo tìm những nguyên nhân xa vời. Chúng ta đổ lỗi cho người, cho xã hội, cho đời sống. Người chưa hoàn thiện, xã hôi còn bất công, đời vẫn là bể khổ.
Tại sao chúng ta không bắt chước bác thợ may nọ, để nhận xét một cách thật thà, thiển cận song cũng rất đúng với sự thật là cái nguyên nhân gần nhất, có thể nói là duy nhất của những nỗi đau khổ của chúng ta chính là TÍNH ÍCH KỶ kia nó đang bóp nghẹt lòng chúng ta.

HÃY CỠI MỞ TẤM LÒNG RA. Để một ít dưỡng khí LÒNG VỊ THA có thể lọt vào, tự khắc tâm hồn chúng ta sẽ được nhẹ nhàng, thư thái. Chúng ta sẽ “SỐNG”. Vì thật ra đúng như nhà văn đã nói: “CHỈ CÓ MỘT LẼ SỐNG, ĐÓ LÀ YÊU THƯƠNG”.

- 33 -

VIỆC LỚN

Vừa rồi các báo có đưa tin hai nhà leo núi can đảm, một thổ dân dẫn đường tên Tensing và một người Anh tên Hillary đã đạp chân lên đỉnh Everest cao ngót 9.000 thước, đỉnh núi cao nhất thế giới.

Trong đầu hôm sớm mai, hai nhà thám hiểm này đã thành hai vị anh hùng. Họ đặng nữ hoàng Elisabeth tặng huy chương quý nhất “George Cross”. Ảnh của họ đặng dùng làm con tem. Riêng về trường hợp của Tensing vì quốc tịch không rõ rệt nên hai xứ Ấn Độ và Népal đang tranh giành. Ai cũng bảo rằng chàng là đứa con quý của mình.

Thói thường chúng ta ai cũng sùng mộ những anh hùng, những công trình vĩ đại. Nhất là những bạn trẻ, bao giờ cũng mơ ước những kỳ công bất hủ, bao giờ cũng muốn mưu đồ đại sự. Họ nghĩ rằng chỉ có việc lớn mới xứng đáng cho họ làm.

Nhưng cơ hội để làm công việc lớn hiếm lắm. Nếu chúng ta chỉ chờ dịp để làm một công việc phi thường mà các báo phải nêu lên trang nhất như việc bác sĩ Bombard vượt đại tây dương trên một chiếc bè, như việc của hai nhà thám hiểm Hy Mã Lạp Sơn như vừa kể trên, hoặc để lập những kỳ công mà sử sách phải ghi chép như công nghiệp của Trần Hưng Đạo, Nguyễn Huệ thì có khi suốt đời chúng ta không làm nên công việc gì cả.

Trái lại, ai chẳng có dịp để làm những công việc nhỏ? Một thiếu nữ lãnh dạy lớp truyền bá quốc ngữ vào buổi tối. Một người cha làm việc để thổ huyết để chăn nuôi bầy con dại cho chúng nó nên người. Một nhà văn vật lộn với đói nghèo chứ không chịu bẻ cong ngòi bút để xu phụ tiền tài. Một học sinh vùi đầu vào đống sách học cho tốt chương trình.

Nhưng việc nhỏ này cũng đòi hỏi người làm có một chí khí, một cang trường, một lòng hy sinh chẳng kém gì những việc lớn như phiêu lưu hay mạo hiểm. Nói về những người cha gia đình đông con, một người nào đã chẳng gọi là “những nhà phiêu lưu của thế kỷ”.

Những việc nho nhỏ ấy càng cao quý vì đó là những việc thường làm trong âm thầm lặng lẽ, trước sự hờ hững của loài người. Chỉ có những tâm hồn cao thượng mới có thể làm những việc mà không cần người chứng kiến.

Chúng tôi đồng ý với ông Andrew Carnegie khi ông khuyên các bạn trẻ “hãy ước mơ những việc cả”. Nhưng chúng tôi muốn nhấn thêm… song trước đó các anh HÃY LÀM XONG NHỮNG VIỆC NHỎ.

Biết tập mình làm công những việc nhỏ hằng ngày tức là dự bị để làm nên những việc lớn sau này.

- 34 -

GIẤC MỘNG CON

Có những người con trai hiền lành, thiệt thà, ít oi, ăn ít, nói khẽ, tham vọng cũng bé.

Đi học họ chỉ mong đoạt một mảnh bằng vừa phải để làm một công vừa đủ sống. Đi buôn họ chỉ mong tạo nên một ngôi hàng nho nhỏ, để vợ bán hàng, con quét kệ, họ đi bổ hàng vừa tính sổ. Làm ra một số vốn kha khá họ vội bớt hoạt động ngay để tạo ra một ngôi nhà nho nhỏ, một mẫu vườn be bé. Việc nước việc dân họ cũng đã nghĩ đến: Tranh được một chức hương thân, hương giáo trong làng cũng là ngồi đặng chiếu cao.

Lối sống an phận thủ thường này lại đặng nhiều bậc cha mẹ khuyến khích. Xét ra những cha mẹ này cũng có lý. Có lý ở cái tuổi của họ. Con người già đi như lò lửa gần tàn. Củi đã cháy gần hết, ngọn lửa làm sao bốc lên cao?

Nhưng đứng về phương diện “đắc lực” mà xét, tôi có thể nói thẳng với anh rằng: hạng người “bé nhỏ” như thế không đáng gọi là thanh niên. Đặc tính của tuổi trẻ là “SỐNG”. “SỐNG” mãnh liệt. Đối với những người chỉ ôm ấp một giấc mộng con, những người theo lời một nhà văn đã nói “…Những kẻ ấy, thiên đường sẽ đuổi họ ra bởi họ sẽ làm lu mờ vẻ đẹp trên ấy. Và địa ngục sâu thẳm cũng sẽ tống cổ họ đi bởi nếu để họ ở đấy những kẻ tội lỗi sẽ đặng chút vinh hạnh hảo đặng sống chung với họ.

Và anh có thể tin rằng: cuộc đời thực tế cũng sẽ thải trừ họ ra.

Vì thế giới này là một thế giới đã đặng xây dựng bởi những người lớn, có những hoài bảo lớn, biết làm những công việc lớn, dám thua to cũng như dám lãi lớn. Lẽ tất nhiên chỉ có những người lớn mới có quyền ăn, nói, mới có quyền định đoạt, mới có quyền hưởng thụ.

Người “đắc lực” không tìm sự an toàn mà thích tìm sự mạo hiểm. Bởi nếu sự an toàn là mục đích đời sống, thiết tưởng còn ai đặng hạnh phúc bằng những tù nhân trong khám đường?

Người “đắc lực” không nuôi những “giấc mộng con”, nếu họ phải tạm làm những công việc nhỏ đó là để lần hồi đi đến những công trình to lớn.

Họ không hoài công xây đắp những ổ chuột vì họ biết rằng: muốn bắt gặp loài hổ báo phải vào tận hang hùm, chứ từ ổ chuột chỉ có những chú chuột lắc chạy ra thôi.

Không, dịp may để làm lớn không thiếu… CHỈ THIẾU NHỮNG NGƯỜI DÁM NUÔI MỘNG LỚN đấy thôi.

- 35 -

CÁI "CHÁNH" VÀ CÁI "PHỤ"

“Nhứt quỷ nhì ma, thứ ba học trò”, lúc ở trường tôi biết một anh bạn rắn mắc không ai bì. Anh có một lối ăn quịt hay đáo để: Anh và một người bạn kéo nhau đến gánh mì của chú Phòn ở góc đường, gọi mỗi người một tô, rồi mỗi người thêm một tô nữa. Ăn xong, thừa lúc chú Phòn đang lui cui nấu mì, hai anh bạn nháy mắt làm hiệu rồi đi xuôi mỗi người một ngã như không có việc gì cả. Chú Phòn tưởng hai anh quên nên kêu vói: “Ê… A… cái này nị chưa bỉ lúi cho ngộ!”. Nghe gọi, hai chàng liền co giò phóng nước đại.

Biết rằng đã gặp “bợm” chú Phòng quăng cái giá múc, vội chạy theo, nhưng mỗi chàng chạy một ngã biết theo “bợm” nào? Chú đuổi theo anh gần kế chú nhất, nhưng chạy một đỗi chú bèn xoay hướng, lại đuổi theo anh khác, có lẽ vì thấy anh chàng này nhỏ vóc và yếu chân hơn.

Nhưng tội nghiệp chú Phòn. Anh kia tuy ngắn chân nhưng cũng không kém lanh lẹ, vả lại trong lúc chú Phòng lo đuổi theo người bạn của anh thì anh đã chạy đặng một quãng xa. Chú Phòn chạy gần mất thở mà cũng không bắt kịp “bợm” nào.

Đọc đến đây có lẽ bạn phì cười vì cái “nghếch” của chú Phòn. Đuổi theo anh nào thì đuổi cho đến nơi đến chốn chứ làm gì mà chạy đông rồi chạy tây để rồi chẳng bắt được anh nào cả. Tôi cũng đã cười và nghĩ như bạn mỗi khi nhớ đến gương mặt thảm não của chú Phòn.

Nhưng hãy xét kỹ, đôi khi chúng ta có hành động một cách ngếch ngác như chú Phòn chăng? Trong chúng ta há đã chẳng phung phí bao nhiêu cố gắng, bao nhiêu sức lực để đuổi theo nhiều mục đích khác nhau, trái ngược nhau. Và nhiều người khác cũng mắc phải tật này.

Đây là một cậu học sinh, anh chỉ học ở trường giờ học. Về đến nhà thay vì học thêm bài mới hoặc ôn lại bài cũ, anh lại ôm đàn ghi-ta theo các nhạc sĩ để học ca hát. Vì anh có cái mộng trở thành danh ca.

Đây là một thương gia. Vừa muốn kiếm nhiều tiền vừa muốn trở nên nhà vô địch quần vợt. Y chỉ buôn bán cầm chừng vì nửa ngày y phải múa vợt trên sân.

Anh có thể tin rằng: Không tài nào cậu học sinh và vị thương gia ấy có thể cùng một lượt thành công trong những địa hạt khác nhau. Hoặc câu học sinh ấy để hết tâm trí đeo đuổi theo nghệ thuật ca hát, và trở thành một danh ca nhưng sẽ “trượt vỏ chuối” khi thi bằng tú tài, hoặc anh sẽ tất cả thì giờ cho việc học, sẽ ghi tên trên bảng vàng nhưng cái mộng trở thành danh ca sẽ tan theo mây khói. Cũng như vị thương gia kia, nếu có tên tuổi trong giới thể thao, chắc chắn là một thương gia tầm thường.

Khoa học “đắc lực” dạy rằng: Sự tập trung là điều kiện tối cần để thành công. Ông vua thép A. Carnegie nói về doanh nghiệp: “…Điều kiện trước tiên để thành công là tập trung tất cả nghị lực, tất cả tư tưởng, tất cả vốn liếng vào công cuộc làm ăn nào mà mình đang khai thác”.

Mỗi người đều có quyền đeo đuổi nhiều mục đích, làm nhiều công việc, học nhiều môn. Nhưng phải biết phân biệt đâu là “CHÁNH”, đâu là “PHỤ”. Đối với công việc CHÁNH phải biết tập trung tất cả sức lực, tâm trí và sức cố gắng để làm. Đối với công việc PHỤ thì chỉ nên dành cho nó ít thời giờ rỗi rãi hoặc sức lực còn thừa.

Nếu cùng một lượt chúng ta quyết đoạt cho được nhiều múc đich khác nhau, năng lực và sức cố gắng của chúng ta sẽ bị phân tán ra nhiều nơi, lực lượng chúng ta bị phân phối, chúng ta sẽ như chú Phòn nói trên: chạy mất hơi mà không bắt được một “bợm” nào cả.

- 36 -

NHỮNG CON CHUỘT TÀU

Hẳn anh và tôi cũng đã thường nghe người ta nói: “Thời buổi này tương lai ở trong tay những người hoạt động”.
Hẳn anh và tôi cũng thường gặp ở ngoài đường những người xách cặp đã vừa đi vừa chạy, vẻ mặt đăm chiêu như người đa công việc, gặp nơi buồng giấy những người đang vò đầu bứt tóc trước những chồng giấy má bừa bãi và nghe than thở: “Công việc ngập đầu, không còn một phút để thở”.
Nhưng hẳn anh cũng như tôi cũng đã nhận thấy điều này: “NHỮNG NGƯỜI TỰ CHO RẰNG ĐÃ HOẠT ĐỘNG NHIỀU NHẤT LẠI LÀ NHỮNG NGƯỜI ÍT LÀM NÊN CÔNG VIỆC NHẤT”.
Có gì đâu, bởi những người ấy tưởng rằng khi họ có CỬ ĐỘNG tức là họ đã HOẠT ĐỘNG. Nhưng thật sự thì HOẠT ĐỘNG không phải là NÁO ĐỘNG.
Hẳn anh đã nhìn thấy những con chuột tàu người ta nuôi trong lồng kính. Trong cái chuồng xinh xắn ấy người ta chia đôi làm thành một cái gác có thang để leo lên. Gác trên ngăn làm nhiều buồng nhỏ.
Tầng dưới người ta đặt hai cái lồng nhỏ đan bằng kẽm có thể xoay tròn theo một cái cốt sắt. Mấy chú chuột bạch nhỏ nhít sau khi lên gác, xuống thang, chạy lăn xăn, chạy trong chuồng mãi có ý buồn bèn chui vào cái lồng bằng dây kẽm ấy để xích đu. Lọt vào lồng, mấy chú ấy bốn chân bước tới không ngừng, càng bước nhanh cái lồng càng quay nhanh. Nó quay tít một hồi đến lúc mấy chú chuột đuối chân, mệt nhoài mới chịu leo xuống.
Nếu có chú tý nào có óc biết suy nghĩ hẳn chú ta không khỏi ngạc nhiên tự hỏi: “Mình hoạt động ngần ấy sao chẳng đi đến đâu cả?”.
Đó cũng là hình ảnh của những người NÁO ĐỘNG mà tưởng rằng mình đã HOẠT ĐỘNG.
Vậy thế nào mới là HOẠT ĐỘNG? Về phép hành động, khoa học “đắc lực” có nêu ra nhiều nguyên tắc mà đây là một: “HOẠT ĐỘNG TỨC LÀ SẢN XUẤT”. Xét theo nguyên tắc này: mỗi hoạt động nào của chúng ta (bằng trí não cũng như bằng chân tay) phải có đem theo một kết quả gì mới có thể kể đó là HOẠT ĐỘNG.

Thiếu điều kiện trước tiên này, dù chúng ta có làm việc với “bốn tay tám cẳng” thì chúng ta cũng chỉ làm việc như những con chuột tàu nói trên, tức là chúng ta mới có NÁO ĐỘNG chứ chưa biết HOẠT ĐỘNG.

- 37 -

CÁI TỔ CHIM

Chắc anh có lần quan sát cái tổ chim và tấm tắc khen cái công trình tỉ mỉ, công phu của loài chim chóc. Tha, nhặt từng cọng cỏ, mảnh rêu, chiếc lá để đan kết thành chiếc tổ vừa ấm áp vừa xinh xắn phải chăng đó là một công trình đáng khen ngợi?
Ai cũng phải chịu rằng loài chim biết cần cù làm việc thật, nhưng có ai nhận rằng loài chim biết HOẠT ĐỘNG? Con chim chỉ biết làm công việc theo bản năng. Công trình của nó thiếu tính cách SÁNG TẠO. Nó chỉ biết làm công việc mà không biết HOẠT ĐỘNG. Bằng cớ: Cái tổ chim vòng vọc năm nay chẳng khác gì cái tổ chim vòng vọc 500 năm về trước.
Loài người có khác: Từ những hang đá tối tăm, ẩm thấp đến những tòa nhà chọc trời sáng sủa, cao ráo, cái “tổ” của con người không biết đã thay đổi bao nhiêu lối, bao nhiêu kiểu. Và mỗi lần thay đổi là mỗi lần cái “tổ” của con người thêm tiện nghi, thêm tinh xảo, thêm mỹ thuật. Vì con người chẳng những biết làm theo bản năng mà còn biết làm việc một cách có ý thức, làm việc với khối óc thông minh để luôn luôn SÁNG TẠO ra một cái gì mới mẻ, để tiến bộ con người đã biết HOẠT ĐỘNG.
HOẠT ĐỘNG tức là SÁNG TẠO. Đó là một nguyên tắc khác trong phép hành động. Công việc nào của chúng ta làm mà có sáng tạo ra một cái gì đó mới mẻ, có đem lại một sự cải thiện nào trong ngành hoạt động của chúng ta, công việc ấy mới đáng gọi là HOẠT ĐỘNG. Bàn về phép hành động, một nhà văn đã viết: “Hoạt động là phá cái thăng bằng sẵn có. Ví dụ: Trong khi bao nhiêu người phải đi vòng quanh núi, thả theo dòng sông, thì ta đục hầm xuyên núi hoặc đào kênh đi tắt”.
Như thế những người chỉ biết làm việc một cách máy móc, những người chỉ biết bắt chước mà không biết SÁNG TẠO đều không thể cho rằng mình đã HOẠT ĐỘNG.
Có lẽ anh vặn hỏi: “Nói thế thì ta chỉ có những bậc nhân tài xuất chúng như Descartes, Khổng Tử, Taylor, Pasteur, Bửu Hội, Marconi hay J. Watt có để lại cho nhân loại một học thuyết nào, một công trình sáng chế gì mới đáng gọi là HOẠT ĐỘNG, còn những tay thợ vô danh làm việc trong xưởng máy, những viên chức mỗi ngày chỉ biết cặm cụi trong góc phòng, làm gì có đủ điều kiện, có dịp để HOẠT ĐỘNG theo ý nghĩa nói trên?”.
Đó là do anh hiểu nghĩa của chữ SÁNG TẠO một cách quá sát. SÁNG TẠO nói ở đây không phải là một công trình sáng chế tân kỳ, một học thuyết cách mạng.
Một dụng cụ dù có người sáng chế rồi, những người thừa hưởng dùng nó rất có thể tạo thêm những bộ phận mới để nó đặng hoàn thiện. Một công việc đã có người làm rồi, những người đi sau vẫn có thể tạo ra một phương pháp làm mới hay hơn. Không nói địa hạt tư tưởng, khoa học hay nghệ thuật, hãy lấy ngay những công việc hết sức tầm thường trong đời sống hằng ngày: Lối viết một bức thư mua bán, vặn một cái đinh ốc, rửa một cái bát, bán một món hàng đều có một người HOẠT ĐỘNG tìm ra một cách làm hay hơn, tiện lợi hơn.
Hiểu một cách rộng rãi như thế thì bất luận một người nào, dù ở địa vị nào nào, ở trình độ nào miễn là tiêm nhiễm tinh thần “đắc lực” là những người luôn luôn hành động để đến chỗ hoàn thiện, luôn luôn cố gắng để làm hơn, đều có dịp thi thố sức HOẠT ĐỘNG của mình.
Còn nếu anh nghĩ rằng: chỉ có những bộ óc siêu phàm, những nhà bác học mới có thể SÁNG TẠO thì cũng lầm nốt.
Tôi có thể dẫn những bằng chứng sau đây:
Không phải một kỹ sư xuất thân trường nghệ nghiệp đã sáng tạo ra chiếc máy in hồi chuyển mà chính là một người thợ máy in: Ông Hippolyte Marinoni.
Không phải một y sĩ xuất thân trường đại học y khoa đã tìm ra thuốc trị bệnh chó dại mà là một giáo sư: Ông Louis Pasteur.
Không phải những kỹ sư xuất thân trường bách khoa đã cầm đầu ngành kỹ nghệ ô tô Mỹ mà chính là những tay thợ máy như H. Ford Chrysler.
Không phải những người xuất thân trường đại học thương mãi đã sáng tạo ra những hiệu buôn to nhất ở Paris như “Au bon Marché”, A la Samaritaine” mà là những người đứng bán hàng tầm thường như vợ chồng ông bà André Boucicaut, hoặc vợ chồng Cognacq-Jay.

Không, một khi anh BIẾT và MUỐN HOẠT ĐỘNG thì dù ở trình độ nào hoặc địa vị nào anh cũng có thể HOẠT ĐỘNG.

- 38 -

TỪ TƯ TƯỞNG ĐẾN HÀNH ĐỘNG

Hoạt động tức là sáng tạo. Nhưng: người muốn sáng tạo ít ra phải nuôi sẵn trong đầu một ý tưởng.

Chữ “trí” và chữ “hành” luôn luôn phải đi đôi với nhau và có giá trị ngang nhau. Không thể nói: “suy nghĩ” là dễ “làm” mới là khó, hoặc nói ngược lại cũng không đúng. Cũng không thể phán đoán một cách vội vàng như một số người tự cho mình là “thực tế” (thường là trong giới doanh nghiệp) rằng: những nhà tư tưởng thường là những người “mơ mộng”, “sống trên cung trăng”, không giúp ích cho ai cả.

Sự nhầm lẫn ấy do người ta không biết phân biệt trách vụ của mỗi hạng người. Xét ra thì mỗi hoạt động nào của con người bất luận ở một địa hạt nào cũng là công trình nối tiếp của nhiều hạng người mà hiện giờ người ta quen gọi là giai cấp.

Trước tiên là nhà TƯ TƯỞNG có trách vụ phát sanh một ý tưởng, đẻ ra một sáng kiến. Kế đó là nhà THỦ LÃNH có trách nhiệm cụ thể hóa cái ý tưởng ấy, tức là làm thành hình những tư tưởng, những sáng kiến mà họ cho rằng đáng làm, cần làm. Sau đó là nhà TỔ CHỨC có trách vụ thực hiện chương trình của người THỦ LÃNH. Sau rốt là những người THỪA HÀNH có trách vụ làm cho xong những công việc của nhà TỔ CHỨC cắt đặt. Lấy những thí dụ cụ thể: Trong quân đội: Bộ phận tham mưu là TƯ TƯỞNG, viên tổng tư lệnh là người THỦ LÃNH, những sĩ quan và hạ sĩ quan là người TỔ CHỨC, còn quân sĩ là những người THỪA HÀNH.

Trong một xưởng kỹ nghệ: nhà TƯ TƯỞNG là phòng nghiên cứu, người THỦ LÃNH là viên giám đốc, nhà TỔ CHỨC là những đốc công, người THỪA HÀNH là những thầy, thợ.

Trong cuộc cách mạng Pháp, người ta thường nhắc tên những vị THỦ LÃNH như là Robespierre, Danton đã lôi cuốn đặng phong trào, nhưng người ta không quên ghi tên những nhà TƯ TƯỞNG như Diderot, Voltaire, J. J. Rousseau đã giúp “ý” cho những nhà cách mạng hành động.

Trước hết có một ý tưởng, do nhà TƯ TƯỞNG phát sinh, sau dó có một người HOẠT ĐỘNG chụp lấy ý tưởng ấy để thực hiện. Rất có thể nhiều nhà TƯ TƯỞNG không bao giờ thực hiện đặng những ý tưởng mới lạ mà họ đã nghĩ ra, tuy vậy những ý tưởng của họ không phải là vô ích nếu nó có một phần nào đúng, vì không sớm thì muộn cũng có một người HOẠT ĐỘNG mượn lại ý đó để thực hiện.

Sử chép rằng chính ông Christophe Colomb đã tìm ra Châu Mỹ. Nhưng trước ông Christophe Colomb có nhiều nhà tư tưởng như Pline, Aristote, R. Bacon đã có ý nghĩ rằng con người ta có thể dùng thuyền đi vòng quanh thế giới. Chính ông Roger Bacon, một người chưa bao giờ vượt biển đã giúp cho ông Christophe Colomb cái ý vượt biển để tìm ra những vùng đất mới. Thư viện thành Séville (Tây Ban Nha) còn giữ quyển “Imago Mindi” của R. Bacon, trong đó con ông Christophe Colomb có ghi rõ: “sách này là của cha tôi”.

Người HOẠT ĐỘNG chưa chắc có thể đẻ ra những ý tưởng mới lạ nhưng luôn luôn họ phải biết dùng tất cả những ý hay, ý lạ phát hiện qua đầu họ, nhờ suy nghĩ, nhờ quan sát hoặc nhờ đọc sách vở, báo chí hữu ích chẳng hạn.

Không phải luôn luôn chúng ta ta tìm thấy những ý hay đúc sẵn trong sách, báo nhưng việc đọc sách báo luôn luôn có gợi ra cho chúng ta nhiều ý mới, mầm gốc của nhiều sáng tạo.

Hai anh em ông Wright đã có ý sáng chế ra chiếc phi cơ nhờ đọc quyển sách nói về cách bay liệng theo gió của Lilienthal.

Ông Mercer một người đi tiền phong trong kỹ nghệ chế tơ nhân tạo nhờ xem một quyển sách về hóa học mới nảy ý tìm tòi về cách chế tạo tơ.

Ông vua thép A. Carnegie cũng nhìn nhận đã thọ ân rất nhiều sách vở. Nên khi làm nên cơ nghiệp ông đã giúp tiền lập 1.600 thư viện công cộng.

Một nhà kỹ nghệ có tiếng bên xứ ta, ông Trương Văn Bền chủ hãng xà bông Việt Nam cũng đại để: “Tôi mà đặng địa vị như ngày nay chính là nhờ đã học đòi theo những sách báo doanh nghiệp”.

Như anh thấy, sách vở báo chí (lẽ dĩ nhiên là sách báo đứng đắn, hữu ích) quả là cái mỏ ý để chúng ta khai thác.

Những cũng tùy anh có biết và có muốn tìm nhặt những của báu ấy chăng. Đúng như một câu nói của nhà văn hào P. Valéry mà người ta đã cho khắc trên ngưỡng cửa viện bảo tàng Chaillot ở Paris:

“Tùy khách qua đường

Tôi là một nấm mồ hay một kho tàng.

Tôi sẽ nói nhiều hay tôi sẽ bưng miệng

Đó là tùy thuộc vào anh.Đừng vào đây khi anh không ham muốn gì cả.

HAM HỌC, MUỐN HIỂU, đức tính không thể thiếu ở một người biết hoạt động, một người “đắc lực” vậy.

- 39 -

NÓI, NÓI VÀ NÓI

Đã từng đi dự một phiên nhóm của một hội nào đó, có lẽ anh nhận thấy: những người dự hội thích nói lắm. Họ phát biểu ý kiến lung tung về những vấn đề họ chỉ hiểu một nửa cũng như về những vấn đề họ không hiểu gì ráo. Họ góp nhiều ý kiến không thể thực hành. Nhưng có hề gì, họ nói là để “nói cho sướng miệng” chứ có phải “nói để làm” đâu.
Ở những hội nghị quốc tế cũng không khác. Những bài diễn văn, những cuộc bàn cãi sôi nổi, những quyết định của những hội nghị “tứ cường” hay “ngũ cường” đã ghi lại trên giấy có khi chất đầy mấy căn nhà. Nhưng kết quả? Phải chăng như một nhà khôi hài nào đã nói: “Kết quả của một cuộc hội họp là vài ngàn lời nói. Kết quả của một hội nghị là vài trăm ngàn lời nói”. Sau trận đại chiến đầu tiên, ở Hội Vạn Quốc người ta đã nói suốt 14 năm, đã hô hào hòa bình cho đến ngày... trận đại chiến thứ hai bùng nổ, tiếng súng làm át tiếng nói đi người ta mới chịu im.
Tôi còn nhớ một hôm đi taxi ngang quan điện Bourbon tức là tòa Quốc Hội Pháp, anh tài xế chỉ tòa nhà và hỏi tôi: “Ông có biết cái nhà hội của “những người khéo nói” chăng?”.
Ở thời đại dân chủ, ai cũng có quyền ăn nói. Nhờ cái quyền thiêng liêng ấy mà chúng ta đòi hỏi đặng nhiều quyền khác. Nhưng có phải vì phần đông chúng ta ai cũng thích nói mà không thích làm cho nên cái quyền thiêng liêng ấy đã mất giá trị nhiều?
Nguyên tắc chính trong khoa học “đắc lực” là: NÓI ÍT LÀM NHIỀU.
Trong trường doanh nghiệp cũng như trong chánh giới, những người “đắc lực” là những người chỉ biết hai tiếng “nên” và “không nên”.

Nếu “nên” thì họ làm ngay. Bằng “không” thì họ dẹp qua một bên. Không như một ít người quen nói tới, bàn lui, để rồi sau khi về nhà chẳng còn nhớ đến những gì họ đã nói, chứ đừng nói điến việc làm những gì họ đã nói.

- 40 -

AI LÀ NGƯỜI HOẠT ĐỘNG?

Một buổi trưa, bên vệ đường, một chiếc ô tô rồ máy có trên năm phút mà xăng không bắt. Người lái xe, một ông ăn mặc khá sang xách “ma-ni-quên” bước xuống. Trông thấy bộ mặt áy náy, lo âu và cách ông ta quay “ma-ni-quên” ta có thể đoán biết ông ta không thạo máy móc. Trời nắng gắt, ông quay có trên mười vòng máy vẫn chưa nổ. Trán ông đã đượm mồ hôi, chiếc áo sơ-mi đã thấm ướt…

Hai Đía và Ba Xạo đang thả rong phố, tò mò tiến lại xem. Hai Đía hỏi: “Pan à! Chắc ông yếu tay quay, không đủ sức chứ gì, đâu ông thử quay thêm ba “tua” liên tiếp xem”. Nói xong anh ra xa chắp tay sau lưng đứng nhìn ông chủ xe… vừa quay vừa thở hổn hển.

Tiếp đó, Ba Xạo một tay chống trên vè xe, một tay thọc túi quần, vừa phì phà điếu thuốc vừa nói: “Tôi biết mà, hiệu xe này ưa cho nằm đường lắm. Anh vợ thằng em rể tôi cũng có một chiếc, hôm nó mời tôi đi hứng giớ ở Cap đã cho tôi một phen lên ruột, tôi mà làm chủ xe này tôi bán quách để mua xe khác” Hút xong điều thuốc anh kéo Hai Đía đi.

Kế đó anh Tư Sầu lại đến. Cẩn thận anh bảo chủ xe mở nắp đầu máy cho anh xem. Sau khi nghiêng mình xem qua bộ máy và thử sờ một vài bộ phận máy anh lắc đầu, bĩu môi nói với một vẻ hệ trọng: “Không phải trục trặc sơ đâu, chắc có một bộ phần nào bị gãy hoặc bị cháy, theo tôi tốt hơn ông nên chạy đi gọi hãng, để họ cho xe đến kéo về sửa”. Người chủ xe đang mệt thêm lo, định nhờ anh chỉ giùm một hãng sửa xe nào gần đó, nhưng Tư Sầu đã lùi bước, vừa đi vừa lắc đầu…

Sau cùng có một anh thanh niên trông vui vẻ khỏe mạnh tiến đến. Vừa xăn tay áo lên, anh vừa nói: “Ông thử để tôi giúp ông một tay xem nào”. Quay năm mười vòng không kết quả, anh vứt tay quay xuống đất, mở bình điện ra và kiểm tra các chùm dây điện. Không thấy gì lạ, anh mở từ cái “bu-gi” xem kỹ từng con vít. Sau cùng anh tháo bình lọc xăng, lấy giẻ lau trong, lau ngoài, cầm ống dẫn xăng lên thổi. Mười phút sau anh đã ráp xong các bộ phận ấy lại, lên xe ngồi rồ máy. Máy nổ. Anh nhảy xuống xe, lau tay sạch sẽ, bắt tay chủ xe cáo từ: “Chào ông, chúc ông đi đường bình yên”.

Thưa anh, tôi không phải kết luận, hẳn anh đã biết trong bốn người qua đường nói trên ai là người HOẠT ĐỘNG.

Một người có thể cho rằng mình đã HOẠT ĐỘNG là khi họ BẮT ĐẦU NGƯNG NÓI để BẮT TAY LÀM VIỆC… “Im lặng để làm việc” đó là dấu hiệu chắc chắn nhứt một người HOẠT ĐỘNG.

Nhưng thưa anh, có phải anh thường thấy hiện nay có nhiều người thích nói, thích bàn, nói và bàn thật nhiều rồi… để những công việc khó khăn cho người khác làm?

- 41 -

HÃY XEM LẠI CÁI "BU-GI" TRONG ĐẦU

Muốn hành động trước hết phải có một ý tưởng trong đầu. Tư tưởng có thể dẫn dắt ta đến hành động, nhưng cái đó còn tùy chúng ta có dám QUYẾT ĐỊNH để HÀNH ĐỘNG đến cùng không.
Có thể so sánh những tư tưởng nằm trong đầu với những xăng dầu chứa trong bình máy ô tô. Tự nó, dầu xăng không phải là một động lực, nhưng khi có một tia lửa xẹt qua, nó phát cháy lên và biến thành một động lực có thể làm cho một chiếc xe nặng mấy tấn chạy.
Trong đầu lắm người, chứa chất nhiều ý tưởng. Song đó là những ý tưởng suông chẳng ích lợi gì cho họ hoặc cho một ai cả, vì trong đầu họ thiếu một cái “bu-gi” hoặc cái “bu-gi” ấy hỏng, không bật ra một tia lửa nào để có thể biến những ý tưởng hay ho ấy thành những hành động hữu ích.
Hẳn anh đã từng nghe nhiều người tuyên bố: “Năm nay tôi dự định làm công cuộc này”, “Tháng tới tôi sẽ làm công việc kia”. Nhưng năm này sang năm khác họ vẫn lải nhải “tuyên bố”, “rao nam” “rao bắc” chẳng thấy họ thực hiện một phần nào cả. Họ chưa QUYẾT ĐỊNH.
Biết QUYẾT ĐỊNH và QUYẾT ĐỊNH NHANH CHÓNG là đức tính tối cần cho những nhà tư tưởng, những người chỉ huy, những người làm chủ. Trước khi ra quân, trong “tam thập vạn kế”, vị tướng soái phải QUYẾT ĐỊNH chọn một để thi hành. Vị thuyền trưởng phải QUYẾT ĐỊNH cho chiếc thuyền “hoát” hay “cại” chứ không thể để nó thả trôi theo dòng nước.
Song đó cũng là một đức tính căn bản cho những ai muốn sống một cách “đắc lực”. Trong đời sống hằng ngày ai cũng có dịp để QUYẾT ĐỊNH. Một nhà buôn cần QUYẾT ĐỊNH trong 24 tiếng đồng hồ: nên hay không nên mua một mớ hàng . Một người giúp việc vẫn QUYẾT ĐỊNH: nên tiếp túc giúp việc cho một hãng tuy trả lương hơi kém nhưng nơi đó họ có dịp học hỏi thêm nhiều hay là xin vào một hãng khác tuy lương bổng có khá nhưng không có tương lai.
QUYẾT ĐỊNH một việc nhỏ cũng khó khăn như QUYẾT ĐỊNH một việc lớn vì ở hai trường hợp, chúng ta đều cần phải có tính quả quyết, lòng tự tin, tinh thần dám nhận lãnh trách nhiệm. Người biết QUYẾT ĐỊNH là người có một tính khí vượt trên mức bình thường. Vì xét kỹ ra không có một quyết định nào hoàn toàn lợi, hoặc hoàn toàn hại. Người biết quyết định là người luôn luôn phải dám liều để: một ăn, hai thua. Muốn quyết định cần nhiều tính khí hơn nhiều óc thông minh. Nhưng tâm lý thông thường của con người là: Sợ khó, sợ mệt, sợ thất bại, vì thế người hoạt động dám quyết định để hành động bao giờ cũng hiếm hơn người học xa, hiểu rộng, có nhiều ý tưởng.
Cho nên khoa học “đắc lực” chủ trương: phải rèn tập tính QUYẾT ĐỊNH như ta rèn tập tính tự chủ, tính yêu đời, lòng tự tin.
Có những lý lẽ để cho những người có thói quen “rụt cổ như rùa” thêm tự tin mà diệt trừ tính rụt rè, lưỡng lự.
1. Khi một người không QUYẾT ĐỊNH làm một công việc gì cả thì họ không thất bại nhưng chắc chắn họ cũng không bao giờ có dịp để làm nên.
2. Khi một người đã QUYẾT ĐỊNH để làm, thì họ đã thành công một phần nào. Dù họ chưa thành công trong công việc họ đeo đuổi, nhưng sự nổ lực của họ không phải là công dã tràng đâu. Rất có thể nó giúp họ thành công trong một việc khác mà họ chưa bao giờ dự tính.
3. Ôn lại lịch sử, chúng ta thấy: những công trình hiển hách phần nhiều là công trình của những người “dám liều” chứ không phải của những người “dè dặt”. Đọc lại tiểu sử các danh nhân chúng ta thấy: tính quả quyết đã giúp nhiều người làm nên chứ không phải đức thận trọng.

Vậy, nếu anh dự định làm nhiều công việc, anh đã thâu thập nhiều ý kiến, nhiều tài liệu, chưa đủ. Chiếc xe đổ xăng đầy, nhưng cái “bu-gi” hỏng không bật lửa cũng thành vô dụng. Hãy xem lại cái “bu-gi” trong đầu anh. Hãy bật một tia lửa vào khối tư tưởng để nó có thể biến thành những hành động. Người biết QUYẾT ĐỊNH mới thật là người HOẠT ĐỘNG.

- 42 -

HOA NGẠI NỞ

Hoa muốn nở những còn ngại

Nhị vàng e ấp hương duyên Nhân đọc một truyện ngắn đã đăng trên tuần báo “Mới”, tôi mượn lại cái nhan đề rất nên thơ và cả câu thơ để trên đầu bài này. Truyện diễn tả tâm sự một cô gái đẹp đã yêu nhưng còn e ngại, ngập ngừng: “Cũng như đóa hoa cố thu lại để bao quanh nhị vàng, cô muốn ấp ủ hương vị ái tình. Cô ngại một khi hoa kia nở, ít nhiều hương vị yêu sẽ bay đi..”

Nên thơ thật, nhưng tôi có thể nói thẳng với anh rằng: thái độ nên thơ ấy rất nghịch với tinh thần “đắc lực”. Khoa học “đắc lực” dạy: Phải biết dùng ngay những ý tưởng, những sự kiện. Biết và muốn chưa đủ, phải làm và làm ngay. Chỉ có hành động mới có thể làm sống một xí nghiệp, một công cuộc, một ý tưởng, một tình yêu.

Chúng ta thường thấy: Khi có một người nào đó làm nên một công việc gì thì y rằng có nhiều người nhao nhao lên nói: “Có gì lạ, việc đó tôi đã nghĩ đến từ bao giờ”, “Tôi đã thâu thập bao nhiêu tài liệu về công việc ấy từ mấy năm nay”.

Những người bất mãn đó, bất mãn vì có người phỗng tay trên mình, không nói khoát đâu. Quả thật họ đã có ý đó, đã nghĩ, đã biết rõ những sự kiện về những công việc ấy. Nhưng họ chỉ SUY NGHĨ, chỉ CÂN NHẮC mà chưa kịp HÀNH ĐỘNG.

Khi ông Graham Bell xin lãnh cấp bằng phát minh máy điện thoại, có nhiều người đứng lên phản đối. Họ viện lẽ: việc chế ra máy điện thoại họ đã có nghĩ đến, đã có đủ tài liệu rồi. Nhưng rốt cuộc ông G. Bell vẫn thắng 11 vụ kiện tụng. Tòa án cho ông lãnh cấp bằng phát minh máy điện thoại. Ông đặng độc quyền và thành triệu phú. Ông đã thắng bởi ông không có thói E NGẠI và đã HÀNH ĐỘNG trước những người kia.

Để những hoa tư tưởng anh đừng ngại nở, anh phải tập tánh QUYẾT ĐỊNH để HÀNH ĐỘNG ngay. Có thể tập tánh quyết định ngay trong những công việc nhỏ nhặt hàng ngày. Thí dụ: Mỗi buổi tối sau khi dự bị chương trình làm việc trong ngày mai, anh hãy ghi trên giấy 5 CÔNG VIỆC PHẢI LÀM XONG TRONG NGÀY TỚI. Và trong ngày đó anh phải làm xong 5 công việc ấy.

Không, ở thực tế hoa không bao giờ ngại nở đâu. Chỉ vì người làm vườn ngại không chịu gieo hạt giống xuống đất mà hoa không có dịp nở. Thành công làm sao đến với những người còn e ngại không bao giờ chịu gieo hạt những ý tưởng xuống mảnh đất thực hành?

- 43 -

CHIẾC GHẾ 10 VẠN

Một nhà doanh nghiệp khoe với người bạn rằng: Ông ta có một chiếc ghế trị giá 10 vạn bạc. Tò mò người ấy theo ông đến nhà để xem tận mắt của quý.
Sau khi thấy một chiếc ghế xoàng xỉnh để trong buồng giấy như trăm nghìn chiếc ghế khác chẳng có vẻ chi quý hiếm, lạ người bạn nói:
- Anh giả bộ với tôi sao, chứ một chiếc ghế như thế này làm sao cao giá thế?
Nhà doanh nghiệp đáp:
- Anh lấy làm lạ cũng phải. Kể về giá trị thực sự, nó chỉ đáng giá 100 bạc, nhưng riêng đối với tôi, năm rồi tôi đã tiêu tốn vì nó ngót 10 vạn bạc. Anh nghĩ, nó êm ả quá, ngồi để suy nghĩ suông thì chẳng có gì là vất vả nguy hiểm nên tôi chỉ thích ngồi trong khi đáng lý ra tôi phải tháo vát, đi đứng, giao tiếp đó đây. Do đó tôi đã mất bao nhiêu thì giờ, để nhỡ bao nhiêu dịp mua bán, mất huê lợi bạc vạn”.
Tạp chí La Vie chuyên về doanh nghiệp thuật lại chuyện nói trên để chúng ta thấy rằng công việc doanh nghiệp không phải là một công việc có thể làm trong vòng một buồng giấy.
Nhưng không riêng gì địa hạt doanh nghiệp, ngay trong việc học cũng thế. Một bạn trẻ sau khi mài đũng quần ghế nhà trường rồi chỉ biết giam mình trong phòng văn, vùi đầu trong đống sách vở, dù có đỗ đạt mấy văn bằng hay cấp bằng thì sự hiểu biết của người ấy cũng chỉ là một thứ hiểu biết suông, chưa có thể mang dùng ngoài đời thực tế một cách có lợi.
Chúng ta há chẳng thấy có những người học rộng, hiểu cao nhưng khi ra đời chẳng làm nên trò trống gì cả. Vì chưa gặp thời nên chưa thi thố đặng sở đắc? Không, họ bị “rớt” khi ra trường đời chỉ vì họ chỉ mới học nửa chừng: học ở nhà trường. Mớ hiểu biết của họ chưa đặng trui vào lò “thực tế”, chưa đủ rắn để chịu đựng với đời.
Khi họ nhớm mình rời khỏi chiếc ghế ở nhà trường hoặc ở buồng giấy để bước ra ngoài phố, tiếp xúc với người, với sự việc, lúc bấy giờ sở học của họ mới thật đắc dụng. Và họ cũng đã đạt đến mục đích tối thượng của học vấn là HÀNH ĐỘNG. HÀNH ĐỘNG CHỨ KHÔNG PHẢI HIỂU BIẾT, như nhà triết học H. Spencer đã nói.

Anh nên xem lại nơi nhà, nếu có những chiếc ghế 10 vạn thì nên dẹp quách nó đi.

- 44 -

HÃY BƯỚC ĐI NHỮNG BƯỚC ĐẦU

Đọc lại tiểu sử những người đắc thắng trên đường đời, chúng ta nhận thấy một điều này khác nhau giữa những người đã thành công và những người sống thất thểu là: Những người thành công luôn luôn đã khởi việc với những gì họ sẵn có trong tay và ngay ở hoàn cảnh họ đang sống.

Những người sau trái lại thường hay mất thời gian, tốn nước bọt để ngồi than:

- Tôi đợi đủ 50 vạn để mở một hiệu buôn.

- Tôi phải sang Pháp, sang Mỹ mới có thể hoạt động, ở đất Sài Gòn này có làm “cóc” gì đặng.

- Phải tôi biết chắc có người ủng hộ, tôi sẽ đứng ra lập công cuộc này.

Và hàng năm sau khi mãn một khóa học, đã có biết bao nhiêu bạn trẻ rời bỏ ghế nhà trường để lăn mình vào cuộc đời, định đi xa nhưng rồi họ không đi đến đâu cả bởi một lẽ rất giản dị là chưa bao giờ họ chịu bước đi những bước đầu. Họ chưa chịu bước những bước đầu vì luôn luôn họ thấy còn thiếu điều kiện, chưa gặp hoàn cảnh kia.

Năm năm về trước một người bạn tôi quen định soạn một bộ sách khảo cứu về triết học. Vừa rồi tôi gặp lại anh hỏi thăm về bộ sách ấy, anh đáp: “Tôi phải tạm gác dự định ấy lại, thư viện ở Sài Gòn không đủ sách để tra cứu, đợi có dịp sang Paris vào thư viện quốc gia mới có thể đủ tài liệu để dùng”.

Cách đây 20 năm ông Đào Duy Anh đã soạn ra hai ba bộ từ điển, viết năm ba quyển sách khảo cứu rất có giá trị. Chắc chắn lúc khởi việc ông không mất thời giờ đợi có dịp sang tận Paris để tìm tài liệu. Vì nếu ông đợi có lẽ đến ngày nay chúng ta cũng chưa có dịp xem những sách giá trị của ông.

Cách đây mười năm, một bạn khác cho tôi biết anh có một dự định rất hay là lập một nhà xuất bản to cỡ như Hachette bên Pháp. Nhưng anh bạn ấy lại tự đặt cho mình điều kiện là: “Bao giờ tôi có đủ 50 vạn (lúc bấy giờ là một số tiền to), tôi sẽ bắt tay vào việc”. Khỏi phải nói, đến ngày nay dự định của anh ấy vẫn còn trong vòng dự định vì trừ phi trúng số độc đắc hay lãnh một gia tài bất ngờ, có ai lại có thể nhận đặng một lúc số vốn 50 vạn.

Nhà đại thương gia Pháp: ông A. Boucicaut lúc xuất thân cũng có một mộng to là mở một hiệu buôn đồ sộ tại kinh thành Paris. Nhưng ông không tự buộc mình vào cái điều kiện là phải có bao nhiêu vốn rồi mới khởi việc. Ông và bà vợ vẫn đi làm công cho một hiệu buôn, trong khi đi làm hai ông bà dành dụm, chắt mót một số vốn nhỏ đủ mở một cửa hiệu bán vải ở một con đường nhỏ. Đó là bước đầu tiên của hai ông bà để đi đến một sự nghiệp to tác sau này là cửa hiệu buôn “Au Bon Marché” mà khắp thế giới đều biết tiếng.

Anh có thể tin chắc rằng: không có hoàn cảnh nào hoàn toàn thuận lợi đâu, phải đến gần mới thấy những cỏ úa, những sâu bọ. Ngồi trên máy bay mà trông xuống kinh thành Paris ban đêm thì ai cũng nhận rằng quả thật đó là “đô thành ánh sáng”, khi đặt chân xuống, đi rảo các hang cùng ngõ hẻm ta sẽ nhận thấy Paris vẫn có những gian nhà lụp sụp, những con đường bẩn thỉu như bất luận một thành phố nào trên thế giới.

Người “đắc lực” là người có thể khởi sự làm một công việc họ định làm, với những gì họ sẵn có trong tay, bất cứ ở đâu và ở hoàn cảnh nào.

Nếu một người không đủ can đảm để vượt qua những khó khăn ở bước đầu thì chắc chắn người ấy cũng không có đủ nhẫn nại để lướt qua những nỗi khó khăn (không sao tránh khỏi) trên đường tiến thủ sau này.

Nếu một người có một ngàn đồng trong tay mà không biết làm nghề gì để sinh lợi thì chắc chắn khi họ có một vạn đồng họ cũng không làm nên.

Nếu anh định đi xa, hãy bước những bước đầu. Với những người chỉ biết ngồi ỳ một chỗ mà than thì đừng nói đến việc tiến bộ.

- 45 -

DÁM LIỀU

Có một chữ mà chúng ít được học ở nhà trường là chữ “LIỀU”.
Đức thận trọng, tính dè dặt thường đặng các ông thầy nhắc nhở: “Tính thận trọng là mẹ của chắc chắn”. Bậc triết nhân cũng cổ võ: “Thiếu đức thận trọng thì đức độ chưa vẹn toàn”.
Tôi không dám nghĩ các bậc sư ấy nói sai. Đức thận trọng vẫn là một đức tính quý đấy. Nhưng phải xem nó như một vật để nâng đỡ chúng ta lên chứ không phải như một hòn đá trì chúng ta xuống.
Ấy thế mà ở ngoài đời rất nhiều bạn trẻ đã bị cái đức thận trọng ấy trì níu lại, đã bị cái tính dè dặt làm co rút lại. Họ thành bất lực chì vì họ thành thực đúng theo thầy dạy: “Khi chưa có đủ sự chắc chắn đừng làm gì cả”.
Mà ở ngoài đời thì có cái gì chắc chắn đâu? Một nhà xuất bản lúc in sách có bao giờ biết chắc sách ấy sẽ bán đặng bao nhiêu quyển? Người ra tranh cử trước khi khui thăm có bao giờ biết chắc mình đặng bao nhiêu thăm? Lúc phim ảnh chưa đem chớp có nhà sản xuất phim nào biết số tiền thu vào đặng bao nhiêu? Khi động binh xuất trận có tướng tài nào dám quả quyết mình sẽ đánh tan quân địch?
Ở ngoài đời cũng như trong giới doanh nghiệp, bất luận việc gì cũng có một hần may rủi của nó.
Người biết làm hơn người là người DÁM LIỀU để lãnh phần may rủi ấy.
Trong khi hàng ngàn hàng muôn người khác quá dè dặt, quá thận trọng ngồi một chỗ để suy tới tính lui, toan dợm bước tới nhưng rồi lại ngồi xuống chỉ vì họ luôn luôn thấy những nỗi bấp bênh trong việc họ định làm thì y rằng có một người “đắc lực” đứng dậy, cắn răng DÁM LIỀU nhận lấy phần may rủi ấy và xông tới. Và thường người ấy đặng trớn để đi xa.
Trong số người đi sau bước chậm hơn người, trong số những người yểm thế luôn luôn cho rằng họ đã bị bỏ rơi, có lắm người tài năng và học vấn nhưng họ không làm nên trò trống gì cả, vì họ quá thận trọng gần như nhút nhát nên không bao giờ họ DÁM LIỀU để một được hai thua.
Người đánh bạc ít ra còn DÁM LIỀU một số bạc, một sự nghiệp để đánh cuộc với một con số, hoặc một màu đỏ hoặc đen. Tại sao chúng ta không DÁM LIỀU để đánh cuộc với tài năng với sức làm việc của chúng ta?
Khi anh DÁM LIỀU tức là anh đã thực hành đúng theo hai nguyên tắc chính của khoa học “đắc lực”:
1. Tự tin nơi mình.
2. Tin rằng: Khi mình định bước tới thì ít ra phải cử động. Có cử động dù vụng về cũng còn hơn là ngồi ỳ một chỗ.
Chắc anh có nghe tiếng công ty bảo hiểm lớn nhất thế giới, công ty Lloyd ở Londres (Anh ). Đó cũng là công ty bảo hiểm kỳ cựu nhất: Nó đã họ đặng 264 tuổi. Con số mua bán hàng năm của nó kể đến mấy chục triệu anh kim và mỗi năm nó thâu lời hàng triệu anh kim.
Công việc làm ăn của nó: gánh lấy tất cả sự rủi may của người khác. Anh ngại về sức khỏe, sợ bệnh tật hoặc chết bất ngờ, cứ đến đó bảo hiểm nhân mạng. Ai đi tàu bay sợ rủi ro, cứ đến đó bảo hiểm về tai nạn. Anh đi du lịch nhưng e ngại thời tiết xấu làm mất vui, có thể đến bảo hiểm cuộc vui của anh, nếu quả thật thời tiết xấu làm cuộc vui của anh mất hứng thú thì bụ lại công ty sẽ đền anh một món tiền.
Nói tóm lại, khi anh lo sợ, e ngại một việc gì không may sẽ đến cho mình, anh có thể đến công ty để đánh cuộc với họ. Luôn luôn họ DÁM LIỀU để nhận cuộc với anh rằng những điều anh lo ngại ấy không xảy ra đâu… và quả thật nó không xảy ra. Bằng chẳng thì công ty ấy khánh tận từ lâu rồi.
Và không riêng gì công ty bảo bảo hiểm ấy hằng trăm công ty bảo hiểm khác cũng đã kiếm hàng triệu, hàng ức tiền lãi chỉ vì họ DÁM LIỀU để gánh lấy phần may rủi của người khác.

Vậy thưa anh, anh muốn thành công chắc chắn, anh phải DÁM LIỀU để làm những công việc không gì là chắc chắn cả. Vì nếu anh đợi có một công việc ăn chắc mới làm thì chắc chắn cũng đã có một người khác làm rồi đợi gì đến anh đâu.

Phạm Cao Tùng

Tôi có thể... nói thẳng với anh

- 46 -

CHÓ RƯỢT

Anh có đi xe đạp thì chắc chắn đã có một lần anh bị nạn cho rượt. Cũng như tôi, một buổi sáng chủ nhật mát trời nọ, đang ung dung đạp nhẹ chiếc xe trên con đường mòn của một xóm ở ngoại ô, chân thì đạp lấy lệ, mắt mải ngắm cánh đồng xanh um, hồn thả theo những cụm mây trắng phau như bông gòn bay lởn vởn trên bầu trời xanh biếc, bỗng những tiếng “quẩu quẩu” từ trong một xóm nhà vang lên làm tôi giật mình. Hồn vừa trở xuống đất liền, tôi thấy một chú “vện”, một chú “cò” vừa sủa vừa đuổi xô theo sát bên chân tôi. Lần đầu tiên gặp cảnh này, tôi tưởng ai cũng chỉ có một nước nhấn mạnh trên bàn đạp để thoát khỏi vòng vây. Lần đó tôi cũng không biết làm gì khác hơn.
Nhưng về sau, đem chuyện bị chó rượt thuật lại cho một ông lão nghe, ông ta cười xòa và bảo: “Bị chó rượt mà cháu làm gì phải chạy cho mệt. Đâu cháu thử làm theo lời bác, khi nào bị chó rượt cháu cứ dừng xe lại coi thử chúng nó làm gì. Hay là chúng nó định đứng sớ rớ một chập rồi bẽn lẽn bỏ đi”.
Ông lão này già kinh nghiệm thật. Từ đó mỗi khi gặp nạn chó rượt tôi áp dụng chiến lược ông đã chỉ và chẳng có việc gì xảy ra cả.
Phải mà, thấy chiếc xe lạ mắt thì chó rượt theo chứ chúng ta dừng xe lại cho chúng nó bắt được xe thì chúng nó có biết dùng vào việc gì đâu.
Thưa bạn, sở dĩ tôi kể lại chuyện tầm phào này vì tôi thường nghe vài bạn trẻ chưa làm nên công việc gì hay ca thán: “nếu tôi gặp vận may”, “nếu tôi gặp thời” và mỗi khi họ thốt ra những câu ấy tự nhiên tôi liên tưởng đến câu chuyện chó rượt và tôi muốn vặn hỏi ngay những bạn ấy: “Giá như vận may dừng chân lại ngay anh, giá như thời cơ đến tận nơi anh, anh sẽ làm gì?”.
Cổ nhân nói: “Mặt trời soi sáng chung cho mọi người”. Ai mà không có dịp may?
Anh làm thư ký, anh có dịp may để tỏ cho người chủ thấy đức cần mẫn, tài giỏi dắn của anh.
Anh đứng bán hàng, anh có dịp may để trổ tài câu khách, bán đặng hàng và bán thật nhiều hàng.
Anh làm thợ mộc, anh có dịp may để khách hàng đặt thấy chỗ tinh xảo những bàn ghế anh đóng.
Anh là chủ quán phở, anh vẫn có dịp may là làm thế nào cho phở anh nổi tiếng khắp đô thành, không quán nào sánh kịp.
Anh viết văn, luôn luôn anh có dịp may để tạo nên những tác phẩm tân kỳ và trác tuyệt trong làng văn anh sẽ ngồi một chiếu.
Ai lại không có dịp may phải chăng anh? Người vận đen nhất ít ra cũng có vận may là: làm hơn mình.
Vận may chính là CÁI DỊP MÀ MỖI NGƯỜI TRONG CHÚNG TA ĐỀU CÓ, ĐỂ LÀM NHỮNG GÌ CHÚNG TA CÓ THỂ LÀM. Nếu mình nhu nhược hoặc chần chờ, hoặc không biết dụng ngay thời cơ thì dịp may ấy sẽ qua tay người khác. Chỉ có thế thôi.
Đã có bao nhiêu người, có sẵn dịp may trong tay nhưng họ có biết dùng đâu. Đuổi theo chiếc xe đạp cho bằng được là một việc mà biết sử dụng chiếc xe đạp ấy lại là một việc khác.

Đuổi theo thời vận có ích gì? Điều cần là PHẢI BIẾT DỤNG THỜI.

- 47 -

LỬA TÌNH VÀ LỬA THIÊNG

Có những bạn trẻ tiến trên đường đời chậm như rùa, bởi một lẽ rất giản dị là họ không bao giờ cố gắng vượt lên trên địa phận hiện hữu của họ. Họ không thấy hứng thú làm việc và ngoài công việc làm để kiếm ăn hàng ngày mà đôi khi họ làm một khách miễn cưỡng để “trả nợ quỷ thần”, họ chẳng quan tâm, thiết nghĩ đến gì khác nữa. Nguyện vọng của họ là: chiều chiều sau khi tan sở, đi “nhâm nhi” vài cốc bia với anh em, mỗi tuần đi xi nê hoặc xem đá banh.
Họ không thiếu khả năng để làm việc lớn, họ chỉ thiếu một cái gì kích thích họ để họ hứng khởi mà làm. Trong những trận chiến tranh, người ta thấy nhiều anh tài hoặc anh hùng xuất hiện từ trong đám người tầm thường ấy. Khi đã bị một cái gì khích động mãnh liệt thì họ có thể làm nổi những việc phi thường, sở dĩ ở ngoài đời họ cam chịu an phận thủ thường chi vì họ thiếu một ngọn lửa thiêng nung sôi lòng hăng hái của họ.
Ngọn lửa thiêng ấy có thể là một lý tưởng cao siêu, một lòng yêu nghệ thuật, nhưng cũng có thể là một tình yêu gọn lỏn. Cái tình yêu mãnh liệt mà những bạn trẻ chúng ta ít ra ai cũng có một lần rung cảm.
Anh có biết cuộc tình duyên của nhà kỹ nghệ có tiếng H. Kaiser chăng? Ông là người sản xuất ra những chiếc ô tô lộng lẫy hiệu Kaiser-Fraser và cũng là người đã sản xuất trong một thời gian kỹ lục những chiếc tàu đổ bộ đã giúp ích rất đắc lực cho quân đội đồng minh trong đại chiến vừa qua.
Cách đây 50 năm ông chỉ là chủ nhân một hiểu ảnh tầm thường ở một thành phố nhỏ gần Nữu-Ước.
Một ngày nọ, có một cô gái đến mua phim chụp ảnh. Nàng là con một nhà buôn gỗ giàu nhứt tỉnh Virginie. Chàng và nàng đã hạp nhãn và đã yêu nhau ngay ở buộc gặp gỡ đầu tiên này.
H. Kaiser đến tìm cha nàng để xin cưới. Ông này thấy chàng chưa có địa vị xứng đáng để nhận làm con rể nên tìm cách khước từ khéo: “Nếu cậu thành thật yêu con tôi và quyết định lập gia đình với nó thì cậu phải làm thế nào để có đủ ba điều kiện sau đây trong hạng một năm: Cậu phải có một gian nhà riêng, phải có một ngân quỹ ngân hàng ít nhất 1.000 mỹ kim và ít ra cậu phải có huê lợi mỗi tháng 25 mỹ kim.
Ông ta nghĩ thầm: buộc như thế để cậu này hết mong gấm ghé con gái mình.
Nhưng chàng thanh niên ấy lại nghĩ khác: chàng nhất định lấy được người yêu. Chàng bán ngay cái hiệu ảnh và đáp tàu hỏa tận miền Cực Tây là nơi mới đang khai thác để có dịp làm giàu.
Một năm sau chàng trở về Virginie, đã làm đủ những điều kiện gắt gao mà ông chủ vựa gỗ đã buộc và lẽ dĩ nhiên chàng đã sẽ duyên kết tóc với con gái ông ta. Mỗi tình lành mạnh của chàng là động lực đã thúc đẩy chàng thành công.

Những nhà đạo đức thường khuyên các bạn trẻ nên dập tắt lửa tình. Nhưng nếu người bạn trẻ khéo sử dụng để có thể đổi ngọn lửa tình đang đốt cháy quả tim non của mình làm thành ngọn lửa thiêng nung đúc làm chí để làm nên trên đường sự nghiệp thì có gì hại? Phải chăng bạn?

- 48 -

NƯỚC NÓNG VÀ NƯỚC LẠNH

Một hôm tôi có dịp hầu chuyện với một nhà cách mạng lão thành, đã nhiều năm tranh đấu cho lý tưởng. Câu chuyện hướng về việc huấn luyện thanh niên. Ông góp ý kiến: “Sai khiến cánh tay, cặp chân của chàng thành niên là công việc dễ và phụ thuộc, nắm đặng QUẢ TIM của họ mới là việc khó hơn và cần thiết hơn”.
Đúng là lời nói của một người nhiều từng trải. Người ta làm việc chẳng những bằng cánh tay, bằng khối óc mà còn làm việc bằng QUẢ TIM nữa. Chính QUẢ TIM mới là động lực quan trọng nhất thúc đẩy người ta đến hành động và hơn nữa chỉ QUẢ TIM mới có thể gia tăng gấp bội năng lực của một người.
Trên sân vận động, các lực sĩ chẳng những tranh đua với nhau bằng tay, chân mà còn tranh đua với nhau bằng QUẢ TIM. Kẻ thắng cuộc lắm khi không phải là người nhanh chân, khỏe tay hơn đối thủ mà chính là người có QUẢ TIM cứng rắn hơn người, có thể hiểu nghĩa bóng cũng như nghĩa đen.
Trên đường đời cũng thế, những đức tính cốt yếu để làm nên phần nhiều thuộc về TÂM hơn TRÍ. NHIỆT HUYẾT, HOẠT ĐỘNG, YÊU ĐỜI, TỰ TÍN, đâu phải là con đẻ của khối óc.
Và hôm nay, tôi muốn mượn lời khuyên của một người nào đó để nhắn bạn: “Muốn làm nên một công cuộc gì lớn nao trên đời này, phải biết SAY MÊ”.
Say mê công việc mình làm, đó là bí quyết để thành công vậy. Người say mê có thể làm nổi những việc tày trời mà bình thường họ không thể làm. Bắt một người bửa củi trong 3 tiếng đồng hồ liền không cho họ nghỉ tay họ sẽ kêu là khổ nhọc, là quá sức. Nhưng một người đánh quần vợt trong năm ván liền, vừa chạy đuổi theo quả banh, vừa xách vợt đập quả banh còn nhiều lượt hơn người xác búa bửa củi trong 3 tiếng đồng hồ, song họ không kêu mệt và vẫn đủ sức. Tại sao? Chỉ vì họ mê chơi và say trận nên không thấy mệt.
Trong giới doanh nghiệp người ta rất hiểu lẽ đó nên khi cần mướn người, dùng người, người ta thường trọng dụng những người tuy học kém nhưng thừa nhiệt huyết hơn là những người có nhiều tri thức mà nguội lạnh. Trên tường một xí nghiệp người ta thấy dán câu này: “100.000 LÍT NƯỚC LẠNH KHÔNG LÀM ĐỘNG ĐẬY NỔI CHIẾC XE RÙA, NHƯNG 1.000 LÍT NƯỚC SÔI CÓ THỂ ĐẢY NỔI MỘT ĐẦU MÁY XE LỬA”. Nước chưa đun sôi làm sao trở thành một động lực hữu ích?
Nhiệt huyết không thay thế hẳn lý trí, song nó là động lực duy nhất thúc đẩy lý trí tiến tới con đường phải tiến.
Thi hào Rabindranath Tagore nói: “Chừng nào chúng ta nhắm mắt lại, thân xác chúng ta lạnh cũng vừa. Nhưng khi chúng ta còn sống, chúng ta phải biết đốt cháy và nung sôi con người chúng ta”.

Có nung sôi bầu nhiệt huyết, chiếc xe của bạn mới có sức để tiến xa trên đường đời…

- 49 -

ĐỪNG NHÌN ĐỜI BẰNG CẶP MẮT CHIM CÚ

Trong một buổi giảng về tâm lý học, ông giáo sư đột nhiên cầm một tờ giấy trắng đưa lên cao và hỏi các sinh viên: “Các anh nhìn kỹ tờ giấy này rồi cho tôi biết các anh thấy gì?”. Cả lớp đồng thanh đáp: “Có một nốt mực đen nho nhỏ ở giữa tờ giấy”. Ông giáo sư mỉm cười nói: “thì đúng thế, quả thật ở giữa tờ giấy trắng này có một vết mực đen nhỏ, nhưng tại sao các anh lại chú ý đến vết mực bé nhỏ mà không để ý đến những khoản trắng tinh của tờ giấy, mà chính những khoản trắng này mới là phần lớn hơn?”.
Thưa anh, có phải riêng gì mấy cậu sinh viên này mới có cái nhìn bi quan như thế đâu. Phần đông chúng ta cũng đều có cái thói quen tai hại ấy. Bởi thói thường những màu đen, màu xậm dễ làm cho chúng ta chú ý hơn những màu tươi sáng.
Do đó, lắm người luôn luôn bực dọc, buồn rầu, lo sợ, bất mãn để rồi đâm ra chán đời, yểm thế.
Đi xem hát họ bực dọc vì chiếc ghế ngồi không êm ả trong khi đó, họ quên thưởng thức vở kịch rất ý nhị đang diễn ra trên sân khấu. Bực.
Đọc một quyển sách y học, trong đó kể lại một cách tỉ mỉ, triệu chứng các căn bệnh họ đâm ra hốt hoảng vì nhận thấy trong người có một vài triệu chứng của một căn bệnh nào đó, trong khi ấy họ quên rằng có hằng trăm căn bệnh nguy hiểm khác trong sách có kể mà họ đã thoát khỏi vì không hề có một triệu chứng nào cả. Sợ.
Là đoàn viên của một tổ chức mà họ rất tán thành tôn chỉ và cũng rất tín nhiệm công việc làm của cấp chỉ huy, nhưng rồi lật bật họ cũng xin rút tên ra khỏi đoàn thể chỉ vì bất đồng ý kiến với một nhân viên nào đó trong ban quản trị. Hỏng.
Đời đã không có gì toàn thiện, toàn hảo, một khi chúng ta bắt chước con chim cú, híp đôi mắt lại trước ánh sáng, tất nhiên chúng ta chỉ thấy đời đen tối, không có một người nào đáng cho chúng ta tin, một vật nào đáng cho chúng ta quý, một việc nào đáng cho chúng ta làm, một lý tưởng nào đáng cho chúng ta theo.
Người bi quan định nghĩa: Mặt trời là một tính tú tạo ra… bóng tối, hoa hồng là một giống hoa… có gai, con người là… con chó sói đối với người, khoa học là cha đẻ ra… bom nguyên tử, tôn giáo chỉ là thuốc phiện… ru ngủ tâm hồn.
Họ cũng có lý phần nào đấy. Song như thế có ích gì cho họ? Hay chỉ tổ làm cho họ thêm chán nản, mất lòng tin, mất hy vọng, chán đời.
Người lạc quan có thể định nghĩa khác: Mặt trời là môt tinh tú tạo ra… ánh sáng, hoa hồng là một giống hoa… thơm, con người là Đức Thích Ca, là thánh Vincent de Paul, là Gandhi, khoa học đã tạo ra… điện lực, tôn giáo là… thuốc bổ cho những tâm hồn mệt mỏi. Và như thế họ đặng giàu thêm hăng hái, thêm tin tưởng, thêm vui sống, những động lực thúc đẩy họ đến thành công.
Bởi thế trong khi nhà trường bỏ quên không nhắc nhở nó, thì khoa học “đắc lực” luôn luôn để cao tính lạc quan, yêu đời, cho nó là một đức tính quan trọng và khuyên chúng ta phải luôn luôn lạc quan, bất luận ở đâu và trong lúc nào.
Lạc quan trước hết là một thái độ của tinh thần. Chỗ khác nhau giữa một người lạc quan và một người bi quan là ở nơi gốc cạnh nào họ đã phóng tầm mắt mà nhìn đời. Người bi quan có một tinh thần tiêu cực, lúc nào họ cũng sẵn sàng để nhìn thấy cái mặt trái, cái mặt đen đúa và xấu xa nhất của sự vật. Họ nhìn đời bằng cặp mắt chim cú, chỉ trông thấy trong bóng tối và nhắm đôi mắt lại trước ánh sáng. Người lạc quan nuôi một tinh thần tích cực, lúc nào cũng chờ đợi một cái gì hay, một cái gì tốt. Họ nhìn đời bằng cặp mắt của con người, mở ra khi ánh sáng chiếu tỏ và nhắm mắt lại trước đêm tối.
Anh sẽ bảo không dám nhìn vào sự thật như thế là hèn nhát, là không thiết thực ư? Không, sự thực là khi chúng ta đã tập đặng cái tinh thần tích cực ấy rồi, thì tự nhiên chúng ta sẽ thấy nổi bật lên những điểm đáng cho chúng ta lạc quan thật.
Tuy khoa học chưa hoàn toàn giải thích nổi song các nhà tâm lý học nhận thấy điểm này: Tư tưởng chúng ta có một đặc tính là phản chiếu lại những gì nó tỏa ra. Nói một cách cụ thể đời là một tấm gương soi, đứng trước tấm gương, nếu anh nhăn nhó, mếu máo, thì trong gương nét mặt anh cũng nhăn nhó mếu máo. Còn ngược lại nếu anh cười tươi trong gương nét mặt anh cũng tươi cười theo.
Nếu anh chỉ nói, chỉ nghĩ đến thành công, hạnh phúc, anh sẽ đặng thành công, hạnh phúc thật. Nếu anh lo ngại thất bại, sợ tai họa, thì tai họa, thất bại sẽ đến với anh.
Điều này ông bà ta ngày xưa nhờ kinh ngiệm cũng đã nhận thấy nên khi mở hiệu buôn chỉ chọn những tên hiệu rất lạc quan như: Đại Lợi, Hưng Thịnh, Phúc Lợi, còn khi xuất hành hễ ai nói chìm ghe, xe lật thì các cụ rầy to vì sợ xui xẻo.
Ngày nay tâm lý và y học giải thích: Những tư tưởng hắc ám làm kiệt quệ các quan năng tinh thần và thể chất. Trong quyển “Con Đường Hạnh Phúc”, bác sĩ V. Pauchet viết: “Các quan năng thể chất hoặc tinh thần của chúng ta trong cơ thể, có thể bị những tư tưởng tiêu cực như bực tức, oán thù, ghen tị, lo âu, buồn bã, sợ sệt làm sai lệch”. Mà một khi cơ thể làm việc không điều hòa thì chúng ta cũng làm việc lấp vấp, cũng hư hỏng. Những người lái xe vừa bị đụng xe có thể tay lái không còn đặng vững vàng như trước.

Như anh thấy đấy, theo kinh nghiệm cổ truyền, hay theo khoa học, chúng ta chẳng có ích lợi gì nuôi những ý tưởng tiêu cực. Tính bi quan chỉ tổ làm hại chúng ta thôi. Đừng nhìn đời bằng cặp mắt cú mèo nữa. Hãy mở to mắt trước những gì xán lạng, tươi đẹp mà đời hiến cho chúng ta.

» KÝ ỨC THÁNG BA
» Các mẫu cầu thang kính gỗ Lim Nam Phi tại Hà Nội
» Tháng Đại Lợi Gái Về Nhà Chồng
» Lễ Hội Yên Tử 11 tháng Giêng 1/3/2015
» Hình ảnh bụng bầu 1 tháng