***Khổng Tử***

Nhật tri kỳ sở vong, nguyệt vô vong
kỳ sở năng, khả vi hiếu học dã dĩ hĩ


Mỗi ngày đều biết chỗ khiếm khuyết của mình, mỗi tháng đều không quên điều đã học,
như thế mới gọi là hiếu học.
Người đọc sách có bốn hạng: Một là hạng đọc sách vô hiệu quả, đọc hết cuốn sách mà chẳng thu hoạch được gì, chỉ làm lãng phí thời gian; hai là hạng đọc sách để khoe khoang, lấy kiến thức sách vở làm vật trang điểm, đến khi son phai phấn lạt lộ ra khuôn mặt nhăn nhó chẳng dám nhìn ai; bạ là hạng đọc nhiều sách nhưng đọc xong, cất sách vào tủ thế là hết chẳng có sáng tạo hay ứng dụng được gì; bốn là hạng nhiệt tâm đọc sách, hiểu rõ lại gia công tra cứu đến ngọn ngành, kết hợp học tập với sáng tạo, những gì đã đọc, đây là hạng đọc sách chân chính.


''Mỗi ngày đều biết chỗ khiếm khuyết của mình, mỗi tháng đều không quên điều đã học'' như thế vẫn chưa đủ bởi vì học vấn không chỉ là ngâm vịnh, tụng đọc mà đòi hỏi phải công phu nghiên cứu thực tiễn, đột phá, phát triển để tài năng mỗi ngày một tinh tiến.

Người ta thường học tập với mục đích thực dụng, như vậy là quá đơn giản hóa mục đích học tập, việc học chỉ còn là một công cụ để kiếm tiền; vì chú trọng vào thực dụng mà không học về luân lý, đạo đức nên có nhiều người ngay việc hiếu thuận với cha mẹ cũng không giữ trọn.

Cố nhiên, học không nhất định là có thể kiếm được nhiều tiền nhưng việc học nhất định đem lại cho ta một đời sống tinh thần phong phú. Vậy chúng ta hãy cố gắng vượt qua khó khăn để học tập khi đã có một nền tảng học vấn căn bản thì sự học sẽ tự nhiên thăng tiến không khó khăn gì.

''Nếu như bạn nghĩ rằng có thể dừng nghỉ một chút trên con đường học vấn dài thăm thẳm thì bạn đã sai lầm lớn, vì chúng ta làm người không phải là để thưởng ngoạn mà là để không ngừng tìm kiếm chân lý”.
 
 
(Tử Trương)
  
 
Tiếp tục những bài viết thật hay, thật ý nghĩa này nhé bạn Quốc Cường!  Có điều bài thơ "Quan Thư Hữu Cảm" của Chu Hy, người ta viết sai 1 chút rồi đó!  TV giúp bạn sửa lại cho đúng nhé!

观 书 有 感　                        Quan Thư Hữu Cảm 　  半 亩 方 塘 一 鉴 开，　   Bán mẫu phương đường nhất giám khai,  　  天 光 云 影 共 徘 徊。　   Thiên quang vân ảnh cộng bồi hồi. 　  问 渠 那 得 清 如 许，　   Vấn cừ na đắc thanh như hứa, 为 有 源 头 活 水 来。     Vị hữu nguyên đầu hoạt thủy lai. 朱 熹　                                                     -Chu Hy-

...Thân mến,
-Thiên Vương-

Thi khả dĩ hưng, khả dĩ quan, khả dĩ quần, khả dĩ oán. Nhĩ chi
sự phụ, viễn chi sự quân, đa thức vu điểu, thú, thảo, mộc chi danh.


Kinh thi làm lòng người phấn khởi, dạy cách xem xét nhân tình, gây dựng sự đồng

tâm, dạy cách oán trách mà không phẫn nộ. Gần thì biết thờ cha, xa thì biết thờ vua, lại có nhiều tên các loại chim, thú, cỏ, cây.



Theo quan niệm và sở thích đọc sách hiện tại, số người thích đọc Kinh Thi không

nhiều. Kinh Thi là tác phẩm rất rộng không thể dăm chữ đôi câu mà nói hết được, nói về Kinh Thi có rất nhiều thư tịch, có nhiều góc độ tiếp nhận, mỗi người tùy theo chủ ý và sở nguyện mà đọc và cảm nhận khác nhau.



"Hưng'' là tình cảm dồi dào, là sức lay động, truyền cảm, là sự thưởng thức cái đẹp.

Cái ''hưng'' của mỗi người do môi trường và mô thức sinh hoạt mà dần dần kết tinh, hình thành.



''Quan'' là quan sát cái muôn vẻ của thế thái nhân tình.

''Quần'' là hợp quần.

“Khả dĩ oán” là biết cách báo oán. Nhân sinh tại thế khó tránh được lòng oán hờn nảy sinh, nếu có người đối xử không công bằng với ta, lòng ta tất bị tổn hại, vì thế sống ngay thẳng là chịu đựng nỗi đau trong lòng mình.





Cái tinh thần ''Hưng, quan, quần, khả dĩ oán'' thấm nhuần, tinh thần của ta sẽ trở thành đôn hậu, khí chất, trí tuệ thăng tiến, sự bực bội oán thán tiêu tan, ta cảm thấy thân thiện gần gũi với mọi người và cuộc sống trở nên thanh tĩnh.



“Ý thức trong tâm linh quyết định sự phong phú của tri thức, nó là cơ sở để lý giải ý

nghĩa của đời sống. Con người trong những giây phút sâu lắng của đời mình sẽ cảm nhận được điều đó”.




(Dương Hóa)
 

Sinh nhi tri chi giả, thượng giả; học nhi tri chi giả, thứ dã;
khốn nhi học chi, hựu kỳ thứ giả; khốn nhi bất học, dân tư vi hạ hĩ.

Khổng Tử dường như căn cứ vào tư chất thiên phú mà chia người thành ba hạng:
thượng, trung, hạ; mỗi cấp tùy theo mức độ thiên phú của tư chất cao thấp mà tạo thành các chuẩn mực hành động. Kỳ thực không phải vậy, đọc kỹ ta thấy ông tập chú vào hạng người ''Sinh nhi tri chi'' chỉ là ông đưa ra giả thiết để làm nổi bật vấn đề, thực tế về căn bản Khổng Tử không căn cứ vào hạng này, bản thân ông cũng không thừa nhận ông thuộc hạng này.
 
Ông nói: ''Ngã phi sinh nhi tri chi giả'' (Thuật nhi) (Ta không phải là hạng người sinh ra đã biết đạo lý).
Mỗi người đều phải học rồi mới biết đạo lý, đến như hạng khổ công học hỏi và hạng tăm tối mà không học thì sự khác biệt cũng chỉ nằm trong chữ học và không học mà thôi, cái tư chất thiên phú không mảy may liên hệ.
 
Câu ''Dân tư vi hạ hĩ'' là một lời quở trách thương tiếc cho hạng người tự giam hãm mình trong tăm tối.
Khổng Tử chủ tâm nhấn mạnh vào câu: ''Khốn nhi bất học, dân tư vi hạ hĩ'' để khuyên răn chúng ta phản tỉnh, chuyên tâm học hỏi hầu thấu đạt được đạo lý.
 
Có một câu chuyện về Khổng Tử như sau: Lão Tử thấy Khổng Tử đang đọc sách thì hỏi ông đang đọc sách gì,
Khổng tử trả lời: ''Tôi đang đọc sách mà thánh hiền ngày xưa đã đọc''.
Lão tử nói: ''Thánh hiền đương nhiên đọc sách đó, ông hà tất phải đọc lại?''. Nhiều người đọc chuyện này cũng bảo rằng thánh nhân thì đọc sách thánh hiền chứ còn mình là người thường thì làm sao đọc được, họ đâu biết rằng nói vậy là tự đẩy mình vào tình cảnh ''dân tư vi ha''.

“Vô tri có hai loại, một là loại tự sơ sinh đã tự nhiên bị vô tri, hai là loại thông minh. Rất nhiều người tự mệnh danh là học giả mà không nắm được đạo lý, họ khinh thường người dưới và những công việc thường.


 (Quý Thị)

Ngã phi sinh nhi tri chi giả, hiếu cổ, mẫn dĩ cầu chi giả dã.
 

Ta không phải là hạng sinh ra đã biết đạo lý, chỉ là ta yêu nếu đạo của người xưa, lấy sự cần mẫn mà cầu học vậy.
Lời nói rất chân thành đó của Khổng Tử khiến chúng ta phải tự thân phán tỉnh. Tâm lý con người khó tránh khỏi tâm trạng: Thấy người khác học tập, sự nghiệp thành công, không biết nghĩ “kiến hiền tư tề”, (Thấy người hiền thì suy nghĩ sao cho mình cũng bằng họ) mà lại tự an ủi mình bằng cách nói: ''Người đó thiên tài mà! Có tư chất thông minh, đương nhiên là được vậy rồi! Mình làm sao bì với họ được!''. Với câu nói ấy, ta tự thể hiện mình là người có khí lượng nhỏ bé, tự mình cam chịu làm người tầm thường.
Sinh thời, Khổng Tử san ''Thi'', “Thư”, định ''Lễ'', ''Nhạc'', tu ''Xuân Thu'', tự ''Dịch truyện'', tiến hành hệ thống, tổng kết văn hóa thời thượng cổ, khai sáng và phát triển cục diện văn hóa mới.
Vì đó mà người ta tôn vinh ông là ''Thánh nhân'', cho ông là hạng người thiên tài ''Sinh nhi tri chi'', nhưng khổng Tử khiêm tốn nói: “Ngã phi sinh nhi tri chi giả”. Với cách nói đó ông vừa thể hiện cái mỹ đức khiêm nhu vừa tỏ thái độ phản đối "thiên tài'' để nhấn mạnh vào “Học nhi tri chi”.
“Hiếu cổ” không có nghĩa là bảo thủ, tự giam kín mình, nhưng đó là thái độ trân trọng truy cầu tri thức văn hóa; ''Mẫn dĩ cầu chi'' là sự chuyên cần phấn đấu cầu tìm chân lý và tri thức mới. Tương truyền Khổng Tử lúc thiếu thời phải đi nhiều nơi cầu học vì ông không được đến trường học của tầng lớp quí tộc.
Với tâm hiếu cổ, với lòng mẫn cầu, Khổng Tử để lại cho hậu thế sự nghiệp hiển vinh như bậc ''Sinh nhi tri chi''.
 

''Tri thức chân chính chỉ có được khi dùng lý trí nỗ lực tìm kiếm, sau khi đã quên hết những gì người khác dạy mình thì chúng mới đạt đến tri thức chân chính”.


(Thuật Nhi)

Ngô thường chung nhật bất thực,
chung dạ bốt tẩm, dĩ tư, vô ích, bất như học dã.
                                                                                  (Vệ Linh Công)
Ta thường suốt ngày không ăn, suốt đêm không ngủ để suy nghĩ nhưng chẳng ích gì, chẳng bằng học vậy.
Đó là kinh nghiệm của Khổng Tử. Suốt ngày không ăn, suốt đêm không ngủ để miên man suy nghĩ nhưng kết quả chẳng mảy may có được, đó là vì chỉ đơn thuần suy nghĩ với những cái biết trong giới hạn của mình, chẳng có thêm tài liệu, dữ kiện nào khác để bổ sung khiến trí tuệ như chân tay bị bó chặt chẳng thể động cựa, như cái ốc vít siết chặt lâu ngày sinh ra gỉ sét. Như vậy hao phí tinh thần, thời gian vào sự tự biện, tự khảo, chi bằng hư tâm hướng
đến tha nhân mà học hỏi.
 
Tuân Tử viết: ''Xí nhi vọng chi, bất như đăng cao chi bác kiến dã'' (Khuyến học). Nghĩa là: ''Nhón chân lên để nhìn chi bằng leo lên lầu cao để mở rộng tầm nhìn''. Lên cao thì tầm nhìn khoáng đạt, học chính là lên cao, là chắp cho mình đôi cánh để bay lượn. Học lịch sử để lấy đó làm tấm gương soi, tìm trong sự nghiệp của những vĩ nhân nguồn trợ giúp, những thành tựu của người xưa giúp kiến tạo cho ngày hôm nay. Quan sát ngôn ngữ, cử chỉ, hành vi của người khác để làm kinh nhiệm cho mình, đó cũng là học vậy.
Đương nhiên lời của Khổng Tử cũng hàm ý cho rằng người học mà không chịu động não thì chẳng khác nào người không học. Ông nói: “Học nhi bất tư tắc võng, tư nhi bất học tắc đãi'' (Vi chính)(Học mà không suy tư thì như mắc vào lưới, suy tư mà không học thì như đi vào
đường cùng). Vậy học và suy tư cả hai cùng đồng hành không được thiên lệch; nếu thiên lệch là ta tự mình chuốc lấy tai họa vậy.
 

“Ta cao hơn người chẳng qua là ta đứng trên vai của người cao lớn”.

11.Mỗi sự vấn.
                                                                         (Bát Dật)
Việc gì cũng hỏi cho tường
Khổng Tử suốt đời nhấn mạnh vào việc học. Thiên “Bát dật” là một chứng cứ cho thấy Khổng Tử đối với bản thân mình luôn luôn giữ sự nhất quán cầu học.
Ngày nọ Khổng Tử tham dự lễ tế của vua nước Lỗ tế Chu Công ở thái miếu, đối với từng khí vật dùng tế lễ cho đến các nghi thức nếu có gì không hiểu ông đều tìm người để hỏi.
Thấy vậy có người châm biếm ông rằng: ''Đây mà là người am hiểu về lễ tiết ư?''.
Nếu là người thường nghe ai châm biếm mình thì tất nổi giận nhưng Khổng Tử chỉ nói: ''Hỏi vậy là biểu hiện của người biết lễ''.
Khổng Tử đối với lễ tế luôn giữ lòng cung kính cẩn trọng, mỗi sự ông mỗi hỏi như thế là vì ông nhất quán với tác phong cầu tri của mình. Điều đáng học tập ở đây là thái độ của Khổng Tử, đương thời Khổng Tử là một người có danh tiếng về ''tri lễ'' nhưng ông đã khiêm tốn hỏi người khác để thỉnh giáo, như thế là ông đã thoát khỏi giới hạn bình thường và trong nội tâm đầy sự tự tôn để thực hiện nguyên tắc của ông: ''Bất sỉ hạ vấn'' (Không xấu hổ khi hỏi
người dưới).

''Cho dù anh có được sự thiên bẩm vĩ đại như thế nào đi nữa thì cũng chẳng phải anh hô một tiếng là tài năng xuất hiện, trừ khi anh đã trải qua năm bận bảy lượt nỗ lực, mà tài năng cũng không phải dễ dàng đạt được"

Ngô thập hữu ngũ nhi chí vu học; tam thập nhi lập;
tứ thập nhi bất hoặc; ngũ thập nhi tri thiên mệnh; lục thập
nhi nhĩ thuận; thất thập nhi tùng tâm sở dục, bất du củ.
                                                                    (Vi Chính)
Ta mười lăm tuổi dốc chí học tập, ba mươi tuổi thành người có phong thái; bốn mươi tuổi có lòng tự tin, giải trừ được nghi hoặc; năm mươi tuổi biết sống đúng với hoàn cảnh; sáu mươi tuổi nghe điều gì cũng thông đạt; bảy mươi tuổi sở dục thuận theo tâm tính, không điều gì vượt khuôn phép.
Tôi tin là các bạn đều hiểu được những lời giản đơn Khổng Tử tự nói về đời ông. Học vấn là cái cổng mở ra toàn bộ hành trình của đời người. Mười lăm tuổi là tuổi của bậc trung học chuẩn bị cho bạn tiếp tục học ở bậc học cao hơn hoặc lựa chọn một nghề nghiệp. Đây là một giai đoạn rất quan trọng của đời người. Hiện tại, ở tuổi mười lăm các bạn chưa tự mình suy nghĩ được một cách rõ ràng con đường mình sẽ đi, sự hướng nghiệp không rõ ràng nên
sau này các bạn dễ bị thất nghiệp và rất khó khăn để khởi đầu sự nghiệp của mình.
Vi thế các bạn hãy lắng nghe lời khuyên bảo của cha mẹ để lo lắng học hành, xác định cho mình một hướng phấn đấu rõ ràng để sau này tránh được sự phân vân ngỡ ngàng trước quá nhiều sự lựa chọn, giống như con đà điểu muốn bước tới một bước thì phải quay đầu ngoái cổ dáo dác.
''Chí vu học'' là xác định cho mình một chí hướng, một xuất phát điểm chính xác để về sau trước những ngã rẽ của cuộc đời ta có được niềm tin và sự xác quyết.
 

“Học giả đọc nhiều sách, người có học vấn hưởng được cái lợi của tri thức và kỹ thuật, nhưng chỉ người có lương năng mới nắm bắt được ý nghĩa và mục đích đời người”

Tử Viết: "Dư dục vô ngôn!".
Tử Cống viết: "Tử như bất ngôn,
tắc tiểu tử hà thuật yên?". Tử viết:
"Thiên hà ngôn tai! Tứ thời hành yên,
bách tính sinh yên, thiên hà ngôn tai?"
                                                        (Dương Hóa)
Khổng Tử nói: “Ta thật không muốn thuyết giảng!”, Tử Cống nghe vậy hỏi: “Thầy mà không giảng chúng con biết lấy gì mà học theo”, Khổng Tử đáp lại: “Trời có nói gì đâu! Bốn mùa vận hành, muôn vật sinh sôi. Trời có nói gì đâu!”.
Tự cổ tới nay, quan hệ giữa thầy trò như quan hệ giữa cha mẹ và con cái, thầy là chuẩn mực để học trò noi theo. Tương truyền Khổng Tử có ba ngàn học trò, nổi danh trong số đó có 77 người chia thành bốn khoa: Đức hạnh, văn học, ngôn ngữ, chính trị. Tử Cống là một học trò giỏi về ngôn ngữ, ông từng bốn lần giao thiệp với người Ngô, một lần với người Tề đều chu toàn sứ mệnh. Ông muốn nghe Khổng Tử giảng giải để học tập nhưng Khổng Tử lại không muốn giảng thuyết và bảo trời không nói gì mà bốn mùa vận chuyển, muôn vật sinh sôi. Điều này có nghĩa là gì?
Kỳ thực đạo lý rất giản đơn, Khổng Tử chẳng qua chỉ muốn cho học trò của mình hiểu rằng: ''Thiên lý tất nhiên khó nói nhưng bất tất phải nói, nhân sự có thể nói nhưng bất tất phải nói''. Người học thường lạc lối trong học vấn, ít có sáng kiến và sự vận dụng linh hoạt nên “có sách không bằng không có sách”; bởi vậy học vấn quan yếu tại tự mình lãnh hội, không đợi người dẫn dắt. Đó mới là học vấn chân thực. Vũ trụ bao la là văn chương, ngửa lên cúi xuống đều là học hỏi.

''Trí tuệ chân chính nơi nào cũng có”.

Nhất dĩ quán chi.
                                                (Vệ Linh Công)
Lấy cái căn bản của đạo lý mà quán thông vạn vật.
Nhà trường thường yêu cầu học sinh phải đạt thành tích, trò nào học kém liền bị bắt phải học thêm hoặc bị phạt để răn đe. Thông thường, đối với những học sinh có tư chất bình thường thì việc thuộc bài là điều dễ dàng, chỉ cần chuyên cần là được, nhưng đối với những học sinh có tư chất kém hơn, trí nhớ yếu thì việc học thuộc lòng bài vở quả là khó khăn.
Do đó phải tùy theo tư chất của mỗi học sinh mà dạy, có trò cho học nhanh, học cao nhưng có trò phải từ từ hướng dẫn.
Học sinh thường mắc tật trong lớp không chuyên chú nghe giảng, sách giáo khoa không dùng mà lại dùng sách tham khảo, học môn địa lý mà không xem bản đồ, học môn lịch
sử mà chẳng đọc niên biểu. Việc học như thế nếu nhất thời có kết quả thì về sau cũng chẳng ích gì vì thiếu sót những khái niệm cơ bản. Học để đối phó với các kỳ thi thì làm sao có được một nền tảng hiểu biết sâu sắc, vững vàng?
Vì thế, học sinh cần được hướng dẫn để biết học tập và nắm chắc những kiến thức căn bản, nền tảng để sau này có thể tự phát huy sự học hỏi của mình.
 

''Mỗi người đều biết rằng tập quán của chúng ta do sự luyện tập không ngừng mà cải thiện và tăng cường".

Đa văn khuyết nghi, thận ngôn kỳ dư, tắc quả vưu; đa kiến khuyết đãi, thận hành kỳ dư, tắc quả hối. Ngôn quả vưu, hành quả hối, lộc tại kỳ trung hĩ.
                                                                    (Vi Chính)
Lắng nghe nhiều, những điều còn nghi ngờ thì bảo lưu, những điều đã biết cũng thận trọng thì khi nói sẽ tránh được sai lầm; quan sát nhiều, những điều còn mù mờ thì dành lại không quyết, những điều đã biết cũng hành động thận trọng thì tránh được hối hận. Nói tránh được sai lầm, hành động tránh được hối hận thì trong lời nói và hành động đã có “lộc” rồi.
Tử Trương hỏi Khổng Tử về việc mưu cầu quan chức, ông đáp lại như trên để dạy cho Tử Trương kinh nghiệm ở quan trường tựu trung ở mấy chữ ''Đa văn khuyết nghi''.
Tuy nhiên, ở đây Khổng Tử còn có ý nhấn mạnh vào việc nỗ lực học tập, học rộng nghe nhiều với tinh thần hoài nghi, không phải bao giờ cũng cứ xác quyết, đối với những điều còn nghi vấn, hãy dành thời gian suy nghĩ, đừng vội khinh suất đưa ra kết luận, thậm chí đối với những việc mình có lẽ đã hiểu rõ thì cũng phải châm chước đôi ba bận.
Đó là tinh thần học hỏi, nghiên cứu, truyền bá tri thức một cách có trách nhiệm.
Biển học mênh mông, học suốt đời, cũng chẳng hết: Chân, thiện, mỹ là cái ta phải dành cả đời mình để nghiên cứu, học hỏi. Truy cầu tri thức là một quá trình gian khổ cũng
giống như liều thân mình bươn vào một đám gai vậy. Sự thật thì cũng không cần phải đòi hỏi cao, chỉ cần bản thân mình đối với xã hội hoàn thành, được bổn phận là có được cống hiến, là đáng được trân trọng. Để đạt được như vậy bạn đã phải rất cố gắng, giả sử mục đích của bạn cũng giống như Tử Trương là chỉ cầu ''lộc'' thôi thì bạn cũng phải bỏ ra nhiều công sức rồi.
Vậy thì bạn hãy gắng lên!

''Chúng ta không nhận thức tường tận được sự vật là vì chúng ta đối với sự vật chỉ quan sát bằng tập quán và trí nhớ. Hãy nghiên cứu đến tận cùng những chứng lý nhỏ nhất, những điều còn chưa nhận thức được để truy xét đến tận cùng chân tướng của sự vật”.

16.Hạ lễ ngô năng ngôn chi, kỷ bất túc trưng. Ân lễ ngô năng ngôn chí, Tống bất túc trưng dã. Văn hiến bất túc cố dã. Túc, tắc ngô năng trưng chi hĩ.
                                                                  (Bát Dật)
Lễ của nhà Hạ ta có thể giảng giải nhưng lễ của nước Kỷ không còn chứng tích gì để nói. Lễ của nhà Ân ta có thể giảng giải nhưng lễ của nước Tống không còn chứng tích gì để nói. Văn hiến của hai nước kỷ, Tống không duy trì được, nếu không thì ta đã có chứng cứ xác thực để giảng giải.
“Túc, tắc ngô năng trưng chi hĩ” hàm chứa một ý nghĩa rất chân chính:
Khổng Tử khuyên mọi người trong quá trình dạy và học phải luôn luôn căn cứ vào những chứng cứ xác thực.
''Học'' và ''dạy'' có sự sai biệt, để ''dạy'', mình phải thấu hiểu và tự thể nghiệm.
Thời xưa thi cử là một việc rất nặng nề, ngày nay việc thi cử đã nhẹ nhàng hơn, có qui phạm, có tiêu chuẩn, đáp án, chỉ cần chu đáo chuẩn bị là được, tuy nhiên nội dung học rất nhiều nên khó học hết được, giống như Tề Thiên chẳng thể bay khỏi bàn tay của Phật Như Lai.
Đối với việc học ta phải có một thái độ nghiêm túc, vấn đề gì cũng phải qua quá trình chuẩn bị, sưu tập bổ sung tư liệu, không nên chỉ căn cứ giới hạn vào những cái đã có mà phải tham chiếu, trưng dẫn một cách rộng rãi.
Xem khía cạnh này lại xét khía cạnh khác, như thế lần lượt các vấn đề sẽ được đặt ra, đối với mỗi vấn đề nhất thiết phải khảo chứng với những tư liệu tốt nhất sau khi đã tra cứu, chỉnh lý kỹ càng tư liệu đó. Do đó luyện cho có được một thái độ, một thói quen đọc sách nghiêm túc kỹ càng là điều rất quan trọng.
''Có người lúc bắt đầu công việc thì lề mề, sau đó mới nỗ lực nên rút cuộc sức mòn lực kiệt. Trước tiên ta nên làm những việc cần thiết nhất rồi hãy đến các việc ít quan trọng hơn.
Có người chưa phấn đấu mà đã mong thắng lợi. Có người học những điều không cần thiết, đuổi theo danh tiếng, còn những việc quan trọng, hữu ích thì trễ nải.

Có người vừa thành công đã sa vào hư danh. Bất kể học tập hay sinh hoạt phương pháp là điều rất quan trọng".

Triêu văn đạo, tịch tử hĩ.
                                                                    (Lý Nhân)
Sáng nghe hiểu được đạo lý, chiều chết cũng thỏa mãn
Chỉ một ngày ngộ đắc được chân đạo, triết nhân cũng đã lấy làm đủ cho đời mình.
Khổng Tử nói vậy để khuyến khích môn đệ ông cố gắng truy cầu đạo lý đắc đạo thì cuộc đời không còn gì để hối tiếc nữa, dẫu có chết thì cũng an tâm.
Ngày nay học sinh không chịu học kỹ hiểu sâu mà chỉ cốt sao cho nhớ được nhiều để ứng phó với các kỳ thi, vì thế điểm số trong các kỳ thi đánh lừa học sinh, làm họ lầm tưởng mình giỏi mà không chịu nỗ lực dụng công. Họ không biết rằng để học giỏi phải học tập một cách nghiêm túc và công phu. Những cái nhớ hời hợt, nhớ mà không hiểu, không cảm thụ hay thể nghiệm sẽ nhanh chóng quên đi, như vậy học vẹt thật uổng phí thời gian và công sức.
Khổng Tử nói: ''Sáng nghe hiểu được đạo lý, chiều chết cũng thoả mãn'' là có ý khuyên bảo hãy học thấu đáo những điều căn bản và cốt yếu nhất, học với tất cả tâm huyết và sinh lực của mình.
 

“Không ai dám bảo rằng mình hiểu được thế giới sau khi chết. Tôn giáo không kiến lập trên những chứng cứ logic mà kiến lập trên chứng cứ đạo đức”.

18. Bất hoạn vô vị, hoạn sở dĩ lập;
bất hoạn mạc kỷ tri, cầu vi khả tri dã.
                                                          (Lý Nhân)
Không lo vì không có địa vị, chỉ lo không chu toàn trách nhiệm; không lo người khác không biết đến mình, chỉ lo không làm được việc gì để người khác biết đến.
 
Lời nói trên của Khổng Tử rất thiết thực, nó đụng chạm đến tâm sự, nỗi niềm của mọi người. Ai cũng lo lắng tự hỏi: ''Sống trên đời này ta làm được gì để người khác biết đến ta?''
Mỗi người đều có những bổn phận trong vai trò mà mình gánh vác: Làm con, làm cha mẹ, làm vợ chồng, làm viên chức,v.v… Mỗi vai trò mà ta gánh vác là một địa vị. Bởi vì trong quan niệm của con người địa vị là quan tước nên ngày đêm lo lắng, miệt mài kiếm tìm học vị, chức vị mà bỏ qua cái chức phận nguyên thủy của con người. Làm quan thì sao có thể bỏ qua bổn phận hiếu nghĩa dân? Làm con thì sao có thể bỏ qua bổn phận hiếu nghĩa? Làm cha thì sao có thể bỏ qua bổn phận giáo dưỡng con cái?
 
Xao lãng những bổn phận trên tức là người không xứng đáng và đối với xã hội, là một người vô trách nhiệm.
 
Chúng ta thường lo lắng về nỗi người khác có biết đến mình hay không, nên làm việc là chỉ cốt sao cho người khác chú ý đến mình, do đó khi có gì sai sót hoặc không được hoan nghênh thì trong lòng sầu muộn, lo lắng, bất an.
 
Bởi đó Khổng Tử nhấn mạnh vào việc chu toàn bổn phận và giá trị, danh dự của mỗi người là do tự mình chứ không phải do người khác đem tới.
 

''Chúng ta đạt được địa vị gì không quan trọng. Điều quan trọng là chí hướng của ta trong đời sống".

19. Kiến hiền tư tề yên, kiến bất hiền nhi nội tự tỉnh
                                                            (Lý Nhân)
Gặp người hiền thì suy nghĩ sao cho bằng được họ, gặp người không tốt thì tự suy xét lại bản thân mình.
 
“Kiến hiền tư tề” là một thái độ cao quí.
Đố kỵ, ghen ghét làm cho tâm hồn con người day dứt, đau khổ.
Chu Du đã từng oán trời mà than trách: ''Trời đã sinh Du sao còn sinh Lượng?'', ông oán hận vì Gia Cát Lượng mưu kế tài giỏi hơn ông.
 
Nếu có người ưu tú hơn bạn về mọi phương diện, được mọi người tán thưởng, khen ngợi thì bạn có kiềm hãm được lòng ghen tị bốc lên đầu?
 
''Kiến hiền tư tề'' là một thái độ đòi hỏi phải có nhiều công phu tu dưỡng mới đạt được.
 
Nhiều người mang trong mình mặc cảm giả tưởng luôn cho người khác là đối thủ cạnh tranh nên hao mòn tâm lực trong sự ghen tị, như thế sao bằng tự đốc thúc mình tích cực tiến bộ?
 
Trong bản tính con người luôn tồn tại tính cách đố kị, ta phải tu dưỡng để tôi luyện sự đố kị thành lòng mong muốn hướng thiện, như vậy đời sống và tâm lính mới ngày một tiến bộ.
 

“Thần tượng rất quan trọng, nếu thần tượng của bạn là một nhân cách cao thượng thì bạn sẽ được dẫn đạo để hành thiện, nếu đó là một nhân cách tầm thường thì bạn đã tự hủy hoại thân tâm mình”.

20. Ngô nhật tam tỉnh ngô thân:
Vi nhân mưu nhi bất trung hồ?
Dữ bằng hữu giao nhi bất tín hồ?
Truyền bất tập hồ?
                                                             (Học Nhi)
Ta mỗi ngày tự xét bản thân mình về ba điều: vì người khác mưu tính công việc có giữ lòng trung thành không? Cùng bạn hữu giao thiệp có giữ lòng trung tín không? Có chuyên tâm học tập không?
 
Nếu bạn có viết nhật ký chắc hẳn bạn đã nhiều lần ghi lại sự khắc khoải của bạn về chính bản thân mình, những câu hỏi, những điều tự vấn.
 
Nhật ký là một hình thức rất tốt để ghi lại đời sống và sự sinh hoạt của bạn, viết nhật ký không chỉ luyện cho bạn cách viết văn, diễn đạt ý tưởng mà quan trọng hơn nó giúp bạn có ý thức tự giác hơn trong đời sống.
 
Trong nhật ký bạn ghi lại những tình cảm, sự vui buồn của mình, những thời khắc quan trọng mà bạn chứng kiến, những tình thân thiết bạn dành cho người khác, những ý hướng của bạn v.v…
 
Như vậy nhật ký là một tấm gương giúp bạn soi lại đời sống của mình để suy tưởng, để hiểu mình và định hướng cho cuộc sống.
 


“Con người nên có một thái độ chân thành đối diện với mọi hành vi và việc làm của mình trong suốt cuộc đời ý nghĩa của đời sống là ở đó”.

21. Xảo ngôn lệnh sắc, tiễn nhân hĩ.
                                                                    (Học Nhi)
Lời nói ngọt ngào không chân thành mà sắc mặt xởi lởi, người đó ít có lòng nhân.
Hằng ngày bạn có tiếp xúc với những người có lời nói ngọt ngào, sắc mặt tươi tỉnh?
Chắc là có, ít nhất là bạn tiếp xúc với người quảng cáo, người bán hàng hay người phục vụ trong các quán ăn, đó là những người được mong đợi phải có những thái độ biểu hiện như vậy để khuyến khích người khác tiêu tiền, hơn nữa không ai hài lòng với sự phục vụ kém.
 
Lấy kinh nghiệm từ chính bản thân mình, ta thấy lời nói ngọt ngào, sắc mặc vui vẻ có một tác dụng rất lớn đối với những người xung quanh ta, khiến họ cũng lây nhiễm một thái độ như vậy; nếu bất cứ ở đâu, bất cứ lúc nào cũng vui vẻ ngọt ngào thì chẳng bao giờ lại gặp rắc rối. Vậy sao Khổng Tử lại bảo trong lời nói ngọt ngào, sắc mặc xởi lởi ít có lòng nhân, như thế chẳng lạ lùng sao?
 
''Xảo ngôn lệnh sắc, tiễn nhân hĩ'' thoạt nghe có vẻ khó hiểu vì điểm then chốt của câu đó Khổng Tử ám chỉ trong chữ ''chân thành''. Lời nói, dung mạo hòa nhã biểu lộ tự nhiên trong những trường hợp thích đáng sẽ làm tăng thêm tư cách của chúng ta, tuy nhiên nếu thiếu thành ý và chân tâm thì đó là một mối nguy hiểm cho nội tâm của ta, dần dần biến ta thành con người giả dối.
 

“Phương pháp duy nhất để truyền đạt chân lý là nói một cách chân tình thân thiết. Chỉ người gây được tình thâm thì lời nói mới được người khác lĩnh hội”.

22. Khổng Tử vu hương đảng, tuân tuân như dã, tự bất năng ngôn giả.
Kỳ tại tông miếu triều đình, tiện tiện ngôn, duy cẩn nhĩ.
                                                                   (Hương Đảng)
Khổng Tử ở nơi làng xóm giữ thái độ ôn hòa, khiêm tốn, nói năng nhẹ nhàng tựa như không có tài ăn nói vậy, nhưng ở chốn triều đình khi nói về việc gì ông nói mạnh mẽ hiên ngang, biện minh hùng hồn nhưng luôn giữ thái độ cẩn trọng.
Làng xóm là nơi ta cùng gia đình và xóm giềng chia sẻ những sinh hoạt đời thường trong tình thân ái. Nơi làng xóm ta được giải phóng khỏi những khuôn khổ của xã hội: có thể ăn mặc sơ sài, nói chuyện có thể đùa giỡn, ta hoàn toàn tự nhiên thỏa mái thể hiện con người mình, không ai dò xét hay bắt bẻ.
Trong những gia đình mà không khí sinh hoạt quá nặng nề, nghiêm khắc, thiếu sự thoải mái tự nhiên, là môi trường không thích hợp để nghỉ ngơi, giải tỏa những căng thẳng trong công việc. Đã nặng nề trong công việc, lại thêm những phiền hà của gia đình, đó là một gánh nặng quá sức chịu đựng, do đó con người thường hay mắc những chứng bệnh tâm lý như:
trầm cảm, thất vọng, thiếu tự tin, khép kín.
Có người tự nơi họ tỏa ra sự hân hoan, vui vẻ, hòa nhã khiến cho người xung quanh cảm thấy thích gần gũi; lại có người luôn tỏ vẻ khó chịu khiến mọi người xa lánh, mà bản thân họ cũng luôn bực bội. Trong xã giao, thái độ tự nhiên không có nghĩa là mọi ý nghĩ, tình cảm đều có thể trực tiếp biểu lộ, không e dè ý tứ, do đó để có được sự tự nhiên tế nhị trong đời sống ta phải mất nhiều công phu tu dưỡng, rèn luyện. Luôn luôn ghi nhớ ''Vu hương đảng tuân
tuân như dã'' là tình ý, thái độ ngôn ngữ phải tùy lúc, tùy nơi mà biểu lộ, luôn để ý thực hành điều đó ta sẽ dần dần có được sự tinh tế trong cuộc sống.
 

''Ta đem đến cho người khác niềm vui sống như thế nào thì ta cũng sẽ được hưởng niềm vui sướng như vậy".

23. Xa tắc bất tốn, kiệm tắc cố; dữ kỳ bất tốn dã, ninh cố.
                                                (Thuật Nhi)
Cái huênh hoang của xa xỉ tất không hợp với lễ nghĩa, cái bủn xỉn của hà tiện cũng không hợp với lễ nghĩa; thà mang tiếng bủn xỉn chứ không huênh hoang.
 
Trong xã hội, người già và lớp trẻ thường bất đồng quan niệm về sự hưởng thụ, người già thường muốn tiêu tiền sao cho tiết kiệm nên không thích mua những thứ đắt tiền, ngay cả đến thực phẩm, quần áo, đồ dùng v.v… cũng muốn tận dụng để tránh lãng phí, họ thường hay nhắc lại những ngày gian khổ, thiếu đói. Những người đã qua quá nửa cuộc đời trong khó khăn thường coi đồ dùng như bảo ngọc nên thấy lớp trẻ lãng phí mà đau lòng.
 
Quan niệm của người già không sai, lãng phí nói chung là không tốt; nhưng ngày nay kinh tế đã phát triển, trên thế
giới trào lưu văn minh phát triển gần đây của nhân loại đã dẫn đến những sự thay đổi về quan niệm, có lẽ một quan niệm mới về tiết kiệm đang thúc đẩy chiều hướng vận động của xã hội.
"Đáng dùng thì dùng, đáng tiết kiệm thì tiết kiệm'' là một biện pháp chiết trung tốt.
Trong công việc nên tinh giản, sử dụng hữu hiệu thời gian, vật lực, như thế là tiết kiệm cho xã hội rất nhiều tài nguyên. Không tham ô lãng phí của công, không vơ vét của công cho đầy túi riêng của mình mà làm tổn hại đến quyền lợi của công chúng, nếu tham lam tâm hồn sẽ không
bao giờ được yên ổn.
 
Người xưa thường nói: ''Do kiệm nhập xa dị, do xa nhập kiệm nan'', nghĩa là từ chỗ tiết kiệm mà đi tới xa hoa thì dễ, từ chỗ xa hoa mà trở lại tiết kiệm thì khó, bởi vậy Khổng Tử thà chịu mang tiếng bủn xỉn chứ không xa hoa. Tu dưỡng để có một thái độ ứng xử thích đáng đối với các nhu cầu của mình thật là khó vậy!
 
 
“Hãy nhớ vật phẩm ta đang sử dụng là sản phẩm từ công lao của người khác, nếu sử dụng một cách không thích đáng là ta đã hủy hoại công lao và đời sống của họ”.